Download 2006-1 - Museumpeil

Share

Transcript

1 Vakblad voor museummedewerkers in Vlaanderen en Nederland museum pei nummer 25 voorjaar 2006 Onderzoek ^1? . Onderzoeken I | geschiedenis Interdisciplinair onderzoek. Tijdelijke .."'. Musea en amateurs

2 t I Het belangrijkstecriterium bij depotopslagin museais de zekerheid van een perfect behoud van de unieke collectie. Bovendiendient de collectie altijd bereikbaarte zijn en te blijven. Veilig en Bereikbaar Bruynzeelfiling and storageheeft een ruime ervaringin het op maat inrichten van museumdepots.Ongeachtwelk opslag systeem het beste aansluit bij uw eisen en wensen, met Bruynzeelkiest u altijd voor een belangrijke meerwaarde:kwaliteit. Onzeadviseurs helpen u graagde beste oplossingvoor uw museum te ontwikkelen. Laat u inspireren,vraag de nieuwe museumcd-romaan, kijk op www.bruynzeel.orgof neemcontactop met +31 (077) 306 90 00. filing and storage FOCUS ONCUSTOMER SATISFACTION BruynzeelStorageSystemsBV Industrieterrein7 Postbus7118 5980 ACPanningen- Nederland Tel.:+31 (0)77 306 90 00 Fax:+31 (0)77 307 81 33 www.bruynzeel.org

3 ...die de materile getuigenissen van de Colofon Museumpeilnummer25, mens en zijn omgeving verwerft, behoudt, voorjaar2006 Museumpeil informeert museummedewerkers in wetenschappelijk onderzoekt... Nederland en Vlaanderen over landelijke en provincia le ontwikkelingen in de museumsector vanuit een praktijkgericht perspectief. Dit nummer van Museumpeil besteedt aandacht aan het Veel te ingewikkeld, horen we u denken. En terecht. Museumpeil is een uitgave van de Stichting Landelijk thema onderzoek.Dit is een breed onderwerp, zelfs wan Daaromzeggen we nog eens in gewone taal: in de bij Contact van Museumconsu neer wordt uitgegaan van een beperkte definitie van dragen in dit nummer is vooral sprakevan collectiege lenten in samenwerking met de bureaus van de onderzoek.Als werkdefinitie is gehanteerd: het systema bonden onderzoeken onderzoek naar de context waar provinciale museum consulenten en Culturele tisch en controleerbaar bevragen,analyseren,samen binnen materile en immaterile cultuur is ontstaan. Biografie Vlaanderen vzw. Museumpeil verschijnt brengen en beschrijven van aan de collectie, deelcollec tweemaal per jaar en wordt tie of objecten van een museum verbonden of te gratis verspreid onder de relaties van museum verbinden gegevensmet betrekking tot hun uiterlijk, consulenten en Culturele Biografie Vlaanderen vzw. overlevering, hun toestand en verschijning en hun aard LeonSmets en betekenis. JanSparreboom Redactie Elly Pouwels Marianne de Rijke RebeccaSchoeters Leon Smets Jan Sparreboom JacobusTrijsburg Liesbeth Bijlmakers (secretaris) Herro Brinks (eindredacteur) Inhoudelijke redactie nhoud Leon Smets 20 ID-DOC Jan Sparreboom Online onderzoek en interactie met het publiek Redactieadres Marijke Wienen Bureau Landelijk Contact van Museumconsulenten, 3 Voorwoord: materile getuigenissen Parade 18, 's-Hertogenbosch 23 Museum zoekt bewegend beeld Postbus 1325, 5200 BJ 's-Herto- genbosch 4 Onderzoek en publiek Van oproep tot tentoonstellingsproject: T (+31) 073 615 62 73 Twee grootheden die nadere uitleg behoeven een trajectverslag Jan Sparreboom Sylvie Dhaeneen Greet Vanderhaegen Abonnementen Eenjaarabonnement kost 12,-. Opgave voor Nederland bij het redactieadres, voor Belgi 1 Het belang van wetenschappelijk onderzoek in en 26 Wat we zelf doen, doen we beter? bij Culturele Biografie Vlaanderen vzw, Generaal Van Merlenstraat voor musea Tijdelijke tentoonstellingen en onderzoeks 30, 2600 Berchem Zeno Kolks opdrachten van de Stedelijke Musea leper Abonnementen lopen per kalen derjaar en dienen voor het einde Jan Dewilde en Annick Vandenbilcke van het jaar te worden opgezegd. 10 Getuigenissen, weerhaken en unsafe stories Losse nummers De positie van mondelinge geschiedenisin het 29 Musea en amateurs Lossenummerskosten 7- (excl. verzendkosten). actuele erfgoed Samenwerking bij natuurhistorisch onderzoek Advertenties Bjrn Rzoska Girbe Buist Van Kruijsbergen Project Media v.o.f. Will A.G. van Kruijsbergen 12 Als kaarders en snijdsters hun verhaal vertellen 31 Het laatste bastion Anna Blamanlaan 4 6532 SP Nijmegen LeenHeyvaert Commercilefirma's bestormen de poorten T (+31) 024 350 22 27 F (+31) 024 350 22 29 van het onderzoek E [email protected] 13 Uitgebeend! De Vlaamse beenhouwers in Brussel Ghislain Belmans Vormgevingen drukwerk Patricia Quintens Drukkerij Olijdam, Enschede 33 Tips voor het inschakelen van onderzoekers Oplage 2600 exemplaren 14 Heb je wat te zeggen, zeg het voort! Jan Sparreboom ISSN 1381-1088 T.Brouwersen H. Koppen Foto omslag: 33 Ontwerpbureau voedt HasseltseStadsmus Bruno Vandermeulen 15 Op zoek naar een opneemtoestel Ann Delbeke Museumpeil Bjrn Rzoska 's-Hertogenbosch2006 Niets uit deze uitgave mag worden 34 Interdisciplinair onderzoek overgenomenzonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de 16 Context uit de container 'Heerlijk leven in de Heerlyckheit' redactie. De redactie aanvaardt geen aansprakelijkheidvoor de De betekenis van een schilderijraam Helma van der Horst schade,van welke aard ook, die het HansPiena direct of indirect gevolg is van handelingenof beslissingendie 35 Nieuws uit Nederland en Vlaanderen gebaseerdzijn op informatie uit dit blad. 19 Leestip 38 Adressen 19 Scholingskans Museumpeil25,voorjaar2006 3

4 Onderzoek en publiek Twee grootheden die nadere uitleg behoeven Jan Sparreboom, Onderzoek in musea wordt in de ICOM-definitie zelf niet nader Museumconsulent Museaal Et uitgelegd. Op de site van ICOM zoekt men tevergeefs naar vindplaatsen Historisch met betrekking tot museaal onderzoek. Wat houdt dat nou eigenlijk in, Perspectief die verplichting van musea om zich met onderzoek bezig te houden? Noord-Holland En moet het 'wetenschappelijk' onderzoek zijn? Moeten wij het zien als alleen aan de collectie gerela tijd- of seksegebondenbevolkingsgroepen.Bijna alle teerd onderzoek: kunsthistorisch, historisch, archeolo musea realiserenzich dat. De laatste jaren is een ont gisch, antropologisch, natuurwetenschappelijk? Is het wikkeling zichtbaar geworden van onderzoeksprojecten onderzoekeigenlijk alleen een verlengstuk van docu- van museadie daarbij de inbreng inriepen van 'het mentatiearbeid rondom en de beschrijving van een publiek'. In dit nummer komen een paar recente voor object of deelcollectie? Of dient het onderzoekook beelden aan bod. Het gaat in alle gevallen om een nieu gericht te zijn op activiteiten van een museum: onder we trend bij door musea uitgevoerd onderzoek.Het zoek naar een bepaald thema, waarover een expositie onderzoek naar een bepaald onderwerp en een bepaalde wordt samengesteld,onderzoeknaar publieksgroepenof groep wordt verricht in samenwerking met dezelfde te de haalbaarheid van een project? Onderzoeknaar het onderzoekengroep. eigen functioneren? En weer: moet dit onderzoekdan Het gaat hier om een interessante vervlechting van de wetenschappelijk verantwoord zijn? Het zou nuttig zijn toenemende publieksgerichtheid van musea met collec als er vanuit de ICOM-organisatie eensaandacht kwam tiegebonden onderzoek:de doelgroep voor wie de pre voor dezevragen, temeer daar in veel museade onder sentatie onder andere uiteindelijk bestemd is, draagt zoekstaakdoor geld- en tijdgebrek stiefmoederlijk is inhoudelijk bij aan de realisatie van de tentoonstelling. bedeeld. Bijvoorbeeld: de beroepsgroepdie met een bepaald werktuig gewerkt heeft, voorziet het museumvan gege Vervlechting van publieksbereik en vens en demonstreert vervolgens in de expositie de wer onderzoek king van het werktuig. Genteresseerdpubliek wordt uit Geheugenstoel met vrijwilligers tijdens het Ht publiek, de andere grootheid, bestaat niet. Iedere genodigd nadere informatie over het voorwerp te cultureel festival marketingdeskundigezal als eerste les meegevendat leveren. Nog een voorbeeld: op de tentoonstelling in het De Rode Loper in Oost. publiek bestaat uit een samenstelvan doelgroepen,te Amsterdams Historisch Museum over de recente Foto:L.Bekker. vinden in abstracte segmenten uit de markt of in leef geschiedenisvan de stadswijk Oost in Amsterdam was KOM zitten & vertel UW vERHaal 4 __ Museumpeil25,voorjaar2006

5 plaats ingeruimd voor objecten die door bewonersvan beeld van het Archief en Museum van het Vlaams Leven deze wijk zijn ingebracht. De verhalen van de bewoners, te Brussel(AMVB),en dat geldt evenzovoor de Lokerse onder wie veel allochtonen, staan op een website haarsnijders. (www.geheugenvanoost.nl).Zij dienden als voorberei ding op de interactieve tentoonstelling (2003-2004), We zien dat het mes,de gekozenonderzoekstechniek maar de verhalen blijven komen en de website levert van oral history, aan twee kanten snijdt: het museum het forum voor bijdragen die maar blijven doorstromen. verzamelt niet alleen kennis, maar ook de mensendie het museum bij zijn activiteiten willen steunen. Veldwerk Niks nieuws onder de zon, zou u misschientoch willen Culturele identiteit: een houvast in zeggen. Musea doen al sinds hun bestaan 'veldwerk', een globaliserende wereld vooral gericht op het verzamelenvan informatie over Ook de toegenomen belangstelling voor geschiedenisen herkomst, gebruik en context. Daar brengen wij dan het houvast dat het verleden kennelijk geeft in de zoek tegenin dat dergelijk onderzoek in museavooral achter tocht naar lokale en regionale culturele identiteit draagt de schermen plaatsvond, terwijl nu steeds meer musea bij aan deze ontwikkeling. We zien daarbij naast een hun bronnen (bijvoorbeeld persoonlijke herinneringen) groei van museaook de ontwikkeling van 'museum-ach- openlijk in de expositie tonen. tigen', aangekledemonumenten, 'lieux de memoires', Achter de schermenvond vaak ook het restauratie- en heropvoering van historische gebeurtenissen('re-enact- conserveringswerkplaats; de restaurator moest vooral ment') en de opkomst van plaatsen van verering, bede niet worden gestoord. Inmiddels is daar ook een kente vaart en gedenken.Eenvoorbeeld van dit laatste vond ring in gekomen; de restauratoren geven graag open onlangs plaats in West-Friesland,een al sinds 1200 heid van zaken, bijvoorbeeld in een glazen kooi, zicht omdijkt gebied binnen Noord-Holland met een sterke baar aan het werk voor een genteresseerdpubliek. In de culturele identiteit in taal, gebruiken, kleding en ver bijdrage over een spanraam lezen we over het veldwerk meendeafkeer van het Hollandse gezag. Drie burge van de restaurator of van de historicus - de discipline meestersherdachten op 5 februari 2006 aan de rand doet er even niet toe, de auteur van het artikel beschikt van het al lang drooggemaakte Berkmeerop initiatief over beide. Onderzoekbegint met kijken, opmerken, van het West-Fries Genootschapde dood van (niet de zien, en je dan afvragen: wat heb ik hier voor me? Het moord op) - 750 jaar geleden - Rooms-KoningWillem raam blijkt er een uit duizenden te zijn, maar wel met II, graaf van Holland, Zeeland en West-Friesland. In Begeleiding door ervaren de naam van Van Gogh er op. 1256 was hij op veldtocht tegen de West-Friezen. In verhalenverzamelaars van het Hoogwoud zakte hij met zijn paard door het ijs en werd Geheugen van Oost, van Waar komt deze trend van musealeopenheid en hij door West-Friezen omgebracht. Het plaatselijke Marokkaanse vrouwen bij het transparantie vandaan? museum zal dezezomer aandacht aan deze geschiede inter-viewen, schrijven en op de We kunnen deze trend deelsverklaren door de toegeno nis besteden.In de kapel die voor de Hollandse graaf op site plaatsen van verhalen. men technische toepassingen in een tentoonstelling. het erf van het museum is gebouwd, kunnen de West- Het museum is steeds beter in staat om documentatie, Friezen'hun daad' nog eens rustig overdenken. Foto: H. Storteboom beeld en geluid digitaal in de expositie (en daarbuiten mmSmS X t i &\

6 Het interieur van de Moraal van dit verhaal: het museum fungeert als Molukse barak gedenkplaats. in het Nederlands Openluchtmuseum. Molukkers in het Openluchtmuseum Foto: M. Wijdemans Eengoed voorbeeld van actieve betrokkenheid van een bevolkingsgroep,vormt de herbouw en inrichting van een Molukse barak uit LageMierde (Noord-Brabant) in het NederlandsOpenlucht Museum (NOM) te Arnhem. De Molukse gemeenschapin Gelderlandstelde aan het NOM voor een kampbarakte herbouwen naar aanleiding van het 50-jarige bestaan van de Molukse gemeenschap in Nederland. Het museum ging op deze wens in omdat het ook graag aandacht wilde bestedenaan bevolkings groepen afkomstig uit andere werelddelen en culturen, Anderzijds doordat onderzoek,zoals we al zagen, ook en - belangrijker - om aandacht te schenkenaan de aan andere partijen kan worden opgedragen.Eengoed culturele confrontatie tussen de autochtone bevolking voorbeeld van deze situatie vinden we in de stedelijke en de Nieuwe Nederlanders. museavan leper. Eenwetenschappelijk team initieert en doet onderzoek,maar besteedt het ook uit. Zowel pro Het onderzoek naar het gebouw en naar zijn inrichting fessionele externe onderzoekers,als vrijwilligers en stu en inventaris kon niet zonder informatie van zijn eerste denten werden ingeschakeld.Naar aanleiding van deze bewoners.Omje nu als bezoekerwerkelijk te kunnen bijdrage maakte de redactie van Museumpeil een lijst inleven in de omstandigheden waaronder de voormalige met tips bij het uitbesteden van onderzoek. KNIL-militairen vanuit Indonesi naar Nederland kwa De externe onderzoekerszijn, zoals uit de bijdragen over men, onderdak vonden en maar moesten wennen aan - leper, Overijsselof Gelderlandduidelijk blijkt, van zeer bijvoorbeeld - de Nederlandsegaarkeuken,heb je niet uiteenlopende pluimage. Historici en kunsthistorici, genoeg aan officile historische bronnen en informatie. natuurlijk. De 'amateurs', zonder wie de natuurweten Daarvoor is de hulp ingeroepen en verkregenvan de schappelijke en archeologischemusea niet kunnen. Maar Molukse tweede en derde generatie. Hun informatie is inmiddels ook vormgeversen creatief denkers,die met Eenscene in de beschikbaarvia de presentatie, in publicaties, film, een fris oog, en met onverwachte invalshoekende col Molukse barak in het geluidsfragmenten, interviews en rondleiding in de ten lectie als het ware herschikken,opschudden...Goed Nederlands toonstelling. Gastherenen gastvrouwen in de barak zijn voorbeeld is het Stadsmusin Hasselt,waar een 'muse- Openluchtmuseum, van Molukse afkomst. ografisch studiebureau' voorstellen gerealiseerdzag in gespeeld door de lay-out van de inrichting. Iedere bezoekeruit Hasselt Theatergroep Delta Onderzoek en organisatie begint met zijn straatnaam op te geven. De betekenis met figuranten uit Eending is wel zeker: de tijd dat onderzoekwerd voor van de straatnamen is vervolgens de leidraad voor de Wormerveer,nazaten behouden aan de conservator,is nagenoegvoorbij. Spe expositie. van de cialist is hij nog steeds wel, maar de toepassing van zijn oorspronkelijke bewoners van het kennis in expositie en publicatie is zeker niet meer zijn Gaat dit nummer dan alleen maar over bijzonder onder kamp Lage Mierde. monopolie. Enerzijdskomt dit doordat deze conservator zoek, omdat 'gewoon' onderzoek in musea niet meer door de eisen van de nieuwe tijd steeds meer product mogelijk is? Nee, het blijkt immers uit de bijdragen van Foto:C.Berkhof manager en steeds minder onderzoekeris geworden. Zeno Kolksen Van der Holst dat er nog steedsveel aan dacht is voor museaal onderzoek,hoe moeizaam dat soms ook gaat. Laat dat tot inspiratie zijn. Aan het werk! 6 Museumpeil25,voorjaar2006

7 Het belang van wetenschappel ijk onderzoek in en voor musea Vroeger was het bij musea in Nederland heel gewoon dat de Zeno Kotks, conservator wetenschappelijk onderzoek deed, niet alleen naar de eigen medewerker collectie, maar ook naar objecten in andere musea of bij particulieren. museumregistratie GeldersErfgoed Vooral bij de organisatie van een tentoonstelling werd dikwijls gekeken over de grenzen van de eigen instelling heen. De gouden eeuw van Gelre. VUll -U \ . , V? - i. U-- Tentoonstellings Gelre catalogus en Geldern Geldern publicatie, in het Gelderla Nederlands en in het Duits, van groot rVi yV gewicht, figuurlijk en letterlijk (meer dan vijf kilo boekwerken!) Kunsten Geschiedenis cultuur en cultuur in het oude van het hertogdom hertogdom Gelre Herzogtums Geldern Traditioneel geschiedt onderzoek in het kader van het gellustreerd aan de hand van een aantal sprekendetot organiserenvan een tentoonstelling, maar ook in ver opzienbarenderesultaten. Daarvanvolgt een reeksvoor band met het samenstellenvan bijschriften en zaalfol beelden,waarbij gestreefd is naar historische, geografi ders, de (her)uitgave van een publicatie over het muse sche, disciplinaire en technische verscheidenheid. um of de organisatie van stadswandelingen. Eenvoorbeeld van een omvangrijke catalogus in verband Op de catalogus van de tentoonstelling De GoudenEeuw met een expositie, is De GoudenEeuwvan Gelre.Kunst van Gelre prijkt een zilveren, deelsvergulde buste van de en cultuur in het oude hertogdom, deel I en II (Kevelaer, H. Eusebiusuit de Schatkamervan de St. Walburgisbasi- Nijmegen, Zutphen en Roermond2001/2002). In het ene liek in Arnhem. Hoofd, hals en bovendeelvan de schou deel worden 274 objecten en hun geschiedenis,afkom ders van deze 78,5 cm. hoge reliekhouder dateren van stig van ongeveer 125 bruikleengevers,beschreven.In omstreeks 1455, de latere delen daaronder uit 1663 en het andere deel de geschiedenisvan Gelderland tijdens 1669. een periode van grote bloei, ook op cultureel gebied. Dat Over de geschiedenisvan dit pronkstuk is het nodige een tentoonstelling een schat aan nieuwe informatie bekend geworden. In 1453 werden de relieken van de kan opleveren, blijkt daar wel uit. H. Eusebiusvanuit de abdij van Prm in de Eifel overge Daarnaastzijn in het verleden door bepaalde musea bracht naar Arnhem. In verband met de Reformatie wer catalogi van specifieke deelcollecties uitgebracht, veelal den de relikwien in 1579 elders in de stad en later gekoppeld aan een expositie. Eenbelangwekkendvoor daarbuiten in veiligheid gebracht. In de 19de eeuw kreeg beeld in Oost-Nederland is de catalogus Glanslangs de de reliekhouder een plaats in de katholieke St. Eusebius- IJssel.Zilver uit Zutphen, Deventer,Zwolle en Kampen kerk, in 1984 in de St. Walburgisbasiliek. (Stedelijk Museum Zutphen; Historisch Museum De De schatkamer van deze kerk, waaraan in de publicatie Waag Deventer; Stedelijk Museum Zwolle; Stedelijk band van de Stichting Oude Geldersekerken een speciale Museum Kampen; 1999), die een reeksexposities in de aflevering is gewijd, is in 2003 als eerste schatkamer in regio begeleidde. het NederlandsMuseumregister opgenomen. Kameren Behalvevoor publicaties kan ook in het kader van inter kunstschatten zijn uitstekend gedocumenteerddoor een net onderzoekworden gestimuleerd. Zo vindt men op de toenmalige medewerkervan de Stichting Kerkelijk website www.geschiedenisgelderland.nlculturele en Kunstbezit in Nederland. kunstzinnige voorwerpen, die door conservatorenvan musea in Gelderland als object van de maand zijn uitge Tempels in Eist kozen en beschreven.Eentweede voorbeeld vormt de Het GelderseEist ligt tussen Arnhem en Nijmegen. Hier website www.igem.nl met verhalen bij elf thema's waar werden in 1947 onder de verwoeste, maar later geres in museumobjectenfigureren. taureerde kerk de overblijfselen van twee Gallo-Romein- Het belang van wetenschappelijk onderzoek betreffende se tempels blootgelegd, beide uit het eind van de eerste voorwerpen in een museum, kan het beste worden eeuw na Chr.Aan deze opzienbarendevondst is in 1955 Museumpeil25,voorjaar2006 7

8 vergetelheid ontrukt. Eenvoorbeeld is de in Nijmegen geboren beeldhouwer Johan Gregorvan der Schardt (1530-1581). Vanaf het midden van de 16de eeuw is hij waarschijnlijk niet meer in de Nederlandengeweest. Enkelejaren geleden kocht het Rijksmuseumin Amster dam een werk aan dat aan hem wordt toegeschreven: een zelfportret van met olieverf beschilderdeterracotta in de vorm van een buste. Van deze plastiek, die om streeks 1573 wordt gedateerd,was het bestaan tot omstreeks 1980 niet bekend. De aanwinst is gepubli ceerd in een van de bulletins van het Rijksmuseum.In dat artikel wordt ook aandacht besteedaan andere wer ken van deze vergeten kunstenaar. Meindert Hobbema Over bekendheid heeft Meindert Hobbema(1638-1709) niet te klagen! DezeAmsterdamseschilder en tekenaar was een leerling van Jacob van Ruisdael.Beiden moeten in 1661 een reis naar Duitsland hebben gemaakt en onderweg het Twentse stadje Ootmarsum hebben aan gedaan. Een kwart eeuw geleden toonde een Duitse stu dent overtuigend aan dat het complex dat op een schil derij van hem uit omstreeks 1670 of later is afgebeeld, De Gallo-Romeinse een monografie gewijd die geschrevenis door een pro het vroegere Huis Ootmarsum moet zijn geweest. Een lid tempels in de kerk movendus in de archeologie. Ook is naar aanleiding van van de plaatselijke oudheidkundige vereniging heeft na van Eist de recente vondst van een derde tempel in Eist in de veel moeite de toenmalige verblijfplaats van dit schilde nieuwbouwwijk Westeraamdoor de stadsarcheoloogvan rij kunnen achterhalen. Dankzij zijn inspanningen kon Foto: A. Meyling, Flengelo (0) 1947 Nijmegen een publicatie uitgebracht. dit doek (40,5 bij 52,5 cm.) op een tentoonstelling van De funderingen van de twee eerst gevondentempels lig landschappen,stads- en dorpsgezichten in het Rijksmu gen thans onder de vloer van de laatste kerk (uit de seum Twenthe te Enschedein 1980 aanwezig zijn. Het is 15de eeuw). Zij zijn op afspraak te bezichtigen gepubliceerd in de catalogus die deze expositie bege ([email protected]). Via een trap in een muur van het leidde. Interieur van de dwarsschip daalt men af naar wat nu het Kerkmuseum Zutphense Librije, Eist wordt genoemd - een zeldzaam voorbeeld van een Ambtskannen waar de handschrif musede site. Aldaar gevonden archeologischeobjecten Burgerlijke ongehoorzaamheidleidt somstot redding ten en incunabelen zijn in vitrines in het kerkschiptentoongesteld. van cultuurgoed dat anders onherroepelijk verloren zou aan de lectrijnen zijn zijn gegaan. Bij de afschaffing van de gilden in Neder vastgeketend. Librije te Zutphen land in 1794 moesten alle bescheidenen bezittingen Foto:HenkSikkink,Velp De Librije is een onderdeel van de middeleeuwseWal- van deze corporaties worden overgedragenaan commis burgkerk in Zutphen (13de - 16de eeuw) en vormt een sarissendie door de steden waren benoemd.Als door zeldzame bibliotheek. Gebouw (1561-1564) en collectie een wonder zijn 40 gilde- of, beter gezegd,ambtskan (1469-1750) zijn thans eigendom van de Hervormde nen uit Nijmegen de dans ontsprongen. In deze stad aan Gemeentedie het beheervia een bruikleenovereenkomst van 1984 heeft overgedragenaan de Stichting Librije Walburgkerk Zutphen. De kern van de boekencollectie wordt gevormd door de boekerij van dezevoormalige kapittelkerk. De staande collectie omvat 8 handschriften, 85 incunabelen en omstreeks 1000 boekbanden.De boeken liggen vastge ketend op de oorspronkelijke lessenaars,lectrijnen gehe ten. De Librije is daarmee n van de zeldzame,gaaf bewaarde kettingbibliotheken in Europa.Eeneerste catalogus van deze bijzondere collectie werd al samen Het Huis Ootmarsum gesteld tussen 1566 en 1570. De laatste overzichtscata in Twente, logus, die beschikbaaris, dateert uit 1903. Een nieuwe is geschilderd door de Amsterdamse al wel samengesteld,maar wacht op uitgave. Daarbij is kunstenaar dankbaar gebruik gemaakt van de kennis die aanwezig is Meindert Hobbema in de Koninklijke Bibliotheek in 's-Gravenhage. (i 638-1 709) Johan Gregor van der Schardt Foto:R.Kampman Almelo Nog steedsworden kunstenaarsuit het verleden aan de 8 Museumpeil25,voorjaar2006

9 de Waal bestond de voor Nederlandvrij uitzonderlijke KeramiekMuseum een grootse manifestatie georgani WXm Wmm gewoonte dat ieder die als meester tot het ambt werd seerd rondom de tentoonstelling 400 jaar Friesaarde toegelaten, hieraan een drinkkan ten geschenkediende te geven voor eigen gebruik tijdens de gezamenlijke werk: Steengoed!Onderzoek,publicaties, expositie, manifestatie en publiciteit zijn voor een belangrijk deel NTIEK maaltijden. Aan de kannen is een apart nummer van het met externe middelen bekostigd. Ongeveertien fondsen vroegere tijdschrift Antiek gewijd, geschrevendoor een en sponsorenhebben hieraan hun medewerking ver van de grootste deskundigenop het gebied van tin, die leend. Nederland kent: B. Dubbe. Het lijkt er echter op dat er tegenwoordig bij de musea Tegels in Nederland over het algemeen genomen weinig tijd en De collectie van het NederlandsTegelmuseumin Otterlo aandacht bestaat voor het verrichten van wetenschap geeft een beeld van de ontwikkeling van de Nederlandse pelijk onderzoek,want andere zaken krijgen dikwijls tegelproductie van de 16de eeuw tot in deze tijd. Het is voorrang. Toch wordt voor toelating tot het Nederlands de grootste musealetegelcollectie in Nederland. In ver Museumregister onderzoekals een van de kerntaken gelijking met andere verzamelingen zijn vooral de deel beschouwd. Ambtskannen collecties tegels en tegeltableaus uit het begin van de 20ste eeuw, maar ook die uit de 18de en 19de eeuw van Om ervoor te zorgen dat objecten en collecties ten belang. Het museum heeft verschillende catalogi uitge gevolge van het achterwege blijven van onderzoek niet geven. in vergetelheid raken, zal het vaak nodig zijn deze studie uit te bestedenaan derden. Daarbij kan gedacht worden Een uitzonderlijke serie vormen vier tableaus die aange aan opleidingen, aan universiteiten en vooral aan bracht waren in de muren van Huize Kareol in Aerden- archeologische,kunsthistorische en historische institu hout. Vr de afbraak in 1979 van dezevilla uit 1908 ten. Andere samenwerkingspartnerszijn de culturele zijn de tableaus gered en overgebracht naar Otterlo. De instellingen die ondersteunend werken. tegels zijn digitaal gedocumenteerd.Wie ze in kleur wil aanschouwen,kan klikken op www.igem.nl, vervolgens Ook bibliotheken en archieven dienen in dit verband niet opzoeken in collectie, kies dan NederlandsTegelmuseum te worden vergeten. Daarnaastzijn er nog de niet-pro- en vervolgens als vervaardiger Lauger,Max. fessionele onderzoekers,zowel in groepsverbandals individueel. Plaatselijke oudheidkundige verenigingen en ADO-speelgoed lokale deskundigen kunnen in belangrijke mate behulp In 2003 vond in het museumToy Gallery in Brummen de zaam zijn bij de bestudering van objecten van kunst en ADO-expositie Speelgoedof Kunst? plaats. ADOstaat cultuur. Soms kunnen deskundigenworden genteres voor: arbeid door onvolwaardigen. Hiermee werden in de seerd die werkzaam zijn bij erfgoedorganisaties,veiling jaren twintig van de vorige eeuw patinten van het huizen of in de kunsthandel. sanatorium Berg en Boschte Apeldoorn aangeduid, die voor arbeidstherapie in een werkplaats voor houtbewer Toekomst Een voorbeeld van Het toekomstperspectief voor wetenschappelijk onder speelgoed van het king op het terrein van het herstellingsoord werkzaam merk ADO waren. Zesjaar na opening van het herstellingsoord zoek ten behoevevan musea is dus minder somber dan (Arbeid door (1920) werd begonnen met de productie van speelgoed. het lijkt. Alleen zijn de podia verschoven:van het zelf Onvolwaardigen, Opzet is steedsgeweest het maken van degelijk, onver doen naar het laten doen. Ik denk dat museade studie later Apart, woestbaar en aantrekkelijk speelgoedvoor kinderen. van hun collectie voor een gedeelte met een gerust hart Doelmatig en Het speelgoedvan ADO heeft een kunstzinnig karakter. aan buitenstaanders kunnen overlaten. Maarzij hebben Onverwoestbaar) Het wordt gekarakteriseerddoor strakke lijnen en pri wel de plicht een activerende en/of prioriteiten stellende maire kleuren. Onder de ongeveer 1000 voorbeeldenvan rol te spelen, of anders dit onderzoekzelf ter hand te Foto:F.Schalkwijk ADO-speelgoed,die door particuliere verzamelaarsten nemen! Soest,2003 behoevevan de tentoonstelling beschikbaarwaren m i m^mmmssssessmm mmsmsmsm mmm tsBBBSSSSSBSSBBSssK^ssssB gesteld, viel een ingericht poppenhuis op. Het bestaan hiervan zou niet bekendzijn geworden als de expositie niet was georganiseerd.Daar is heel wat speurwerk voor verricht, maar helaas is er nog geen afrondende publica tie gewijd aan deze artistieke producten op het gebied van speelgoed. Museale activiteiten In het overzicht zijn enkele museagenoemd die mede ,' werkers in de gelegenheid hebben gesteld wetenschap pelijk onderzoekte verrichten. De daarvoor benodigde financin worden geregeld als een struikelblok gezien of genoemdvoor een dergelijke activiteit. Dat de gelden daarvoor geen beletsel behoevente zijn, bewijst een voorbeeld uit Leeuwarden.In 2005 heeft het Nationaal Museumpeil25,voorjaar2006 _ 9

10 Getuigenissen, weerhaken en unsafe stories De positie van mondelinge geschiedenis in het actuele erfgoedveld Bjrn Rzoska, Mondelinge geschiedenis wordt vandaag in Vlaanderen 'herontdekt'. Consulent mondelinge Anders dan in het begin van de jaren 1980 blijft de aandacht voor geschiedenis, deze historische onderzoeksmethode deze keer niet beperkt tot het Vlaams Centrum voor academische veld. Allerhande erfgoedwerkers zijn de laatste jaren bezig Volkscultuur met het verzamelen van getuigenissen over recente verledens. Tentoonstellingsbouwers,museumconservatorsen ande beweren dat oral history als onderzoeksmethode re erfgoedbemiddelaarswillen aan de hand van monde momenteel, door het internet, de derde fase in zijn linge geschiedenisniet alleen het immaterile - of niet bestaansgeschiedenismeemaakt.1De grenzen van een tastbare - erfgoed van onze samenlevingvastleggen, 'virtueel' museum bestaan niet. Na enkele minuten sur maar stellen in de praktijk ook vast dat een getuigenis in fen kom je vaak terecht op indrukwekkendewebsites een tentoonstelling of museum bezoekersmeer aan met een doorgedrevenintegratie van beeld en geluid. spreekt. Eenbeknopte analyse. Eenvan mijn favorieten is de website over het Colorado plateau, een deel van de Grand Canyon in het Westen Wie herinnert zich niet de traditionele schoolreis naar van de VerenigdeStaten. De makersomschrijven de het Fort van Breendonk? Het oude verdedigingsfort dat website als 'an online multimedia museum' dat monde tijdens de jaren 1940-1944 dienst deed als SSAuffang- linge getuigenissen en historisch beeldmateriaal over het lager,was indrukwekkend op zich, de ontsluiting muf en Colorado plateau verzamelt.2Vanachter mijn bureau, hopeloos gedateerd. In 2003 opende de nieuwe presen ettelijke duizenden kilometer verwijderd van de Grand tatie. Vandaag wordt de bezoekermeegenomenin een Canyon,maak ik kennis met Dorothy Hunt, Paul Begay boeiend en dynamisch vormgegevenverhaal. Daar waar en heel wat andere bewonersvan dit onherbergzame het kan en relevant is, worden getuigenissenvan ex- gebied. Ik kijk binnen in hun leven en hun relatie met de gevangeneningezet. De complexe geschiedenisvan plek waar ze wonen. Tijdens hun getuigenis kan ik via jodenvervolging, opsluiting en discriminatie, komt wel ondertitels volgen wat ze vaak in een lokaal dialect ver erg dicht op je huid te zitten wanneer je getuigen hoort tellen en als ik lang genoeg wacht, kan ik zelfs de volle en ziet vertellen over hun ervaringen in dezelfde ruimte dig uitgeschreven interviews raadplegen.Het is het soort waar je op dat moment fysiek als bezoekerstaat. Dat websites dat oog heeft voor verschillende types van getuigenissen nu eenmaal de empathie bij een museum- gebruikers,zoals de nieuwsgierige,vluchtige passant,de of tentoonstellingsbezoeker in de hand werken, wisten student op zoek naar informatie en de onderzoekerdie niet alleen de vormgeversin Breendonk.Ook het In Flan de volledige mondelinge bron wil consulteren. In Vlaan ders Fields museum in leper tracht vaak getuigenissen deren en Nederland is het nog wachten op een dergelij te verwerken in de tijdelijke tentoonstellingen. In 2004 ke, virtuele toepassing van mondelinge geschiedenis. liep er de tentoonstelling 'Vluchten voorde oorlog - het verhaal van Belgischevluchtelingen in WO/'. Heel wat Weerhaken in het officile verhaal schoolgroepenwaren, net zoals in Breendonk,gekluis Wat maakt mondelinge geschiedenisnu zo boeiend? De terd aan de schermen waar mensente zien en te horen Nederlandsehoogleraar Selma Leydesdorffwijst erop dat waren die getuigden over hetgeen hen was overkomen. heel wat projecten over mondelinge geschiedenisont Veel meer dan traditionele bronnen slagen getuigenissen staan "uit de behoefte om een 'ander' beeld te geven erin zelfs een complex verhaal over de ontwrichtende van de geschiedenis,of om precieste onderzoekenhoe impact van oorlog op een samenleving,te communice mensende geschiedenisen hun leven ervaren en waar ren naar een brede doelgroep.Jongeren groeien vandaag om".3Ze laat niet na te benadrukkendat "getuigenissen op in een omgeving waarin beeld en geluid dominant [...] nooit af [zijn], ze geven multi-interpretabele en ver zijn. Op het moment dat erfgoedwerkers hun dit in de anderlijke soorten van informatie".4Getuigenissenzijn context van een museum of tentoonstelling kunnen geen safe-stories. Mensenzijn geen archiefdocumenten aanbieden, blijkt de meerderheidvaak erg genteres die onderzoekerskunnen manipuleren. Pleit ik daarom seerd. voor een eenzijdig baserenvan kennis over het verleden op getuigen? Integendeel, ik pleit wel voor een gelijke Digitale musea behandeling van getuigenissen als historische bron naast Mondelinge geschiedenisbeperkt zich echter niet tot de de andere overgeleverdesporen uit het verleden. En dat vier muren van een museum.Sommige specialisten mondelinge bronnen als resultaat van een project mon- 10 Museumpeil25,voorjaar2006

11 delinge geschiedenisvaak een 'ander' beeld geven over Contacteer een getuige eerst per brief en maak na een verleden of weerhaken slaan in een officieel dis enkele dagen telefonisch een afspraak. cours, blijkt duidelijk uit de vele initiatieven die in Interview een getuige in een voor hem/haar ver vl iegge ffineimge gesefciefJcDt 2004 werden genomen, 60 jaar na de geallieerde bom trouwde omgeving. In de meeste gevallen wordt bardementen op Vlaanderen en Nederland. Bijna 60 een getuige bij hem/haar thuis genterviewd. jaar lang bleef het verhaal van de geallieerde bombar Maak een contract op tussenjou en de getuige. dementen op plaatsen als Mortsel, Sint-M ichels. Loke Een interview in het kader van een project over ren, Merelbeke en Kortrijk en de vele burgerslachtoffers mondelinge geschiedenismoet wel degelijk een van deze zogenaamde'friendly fires' taboe. Het paste overeenkomst inzake de auteursrechten bevatten. niet in het officile, algemeen aanvaardebeeld dat na Tracht tijdens het interview echt contact te maken de oorlog van de geallieerden - nota bene onze bevrij met de getuige. ders - werd afgeschilderd. In 2004 maakten diverse Stel eerst de algemenevragen en pas later in het projecten mondelinge geschiedenisplaats voor deze interview de meer specifieke. Houd gevoelige vra gebeurtenissenin de officile herdenkingen rond de gen voor het einde. bevrijding van de lage landen. Slachtoffers kregen een Geef tijdens je interview 'stilte' een kans. Dvd-box Van Horen stem in het kapittel, ook al omdat in archieven de spo Moedig je getuige non-verbaal aan (mijd de vele Zeggen. Mondelinge ren van deze bombardementenzo goed als nihil zijn.5 'hm's' en 'ja's' van een verbale aanmoediging, zij geschiedenis in de praktijk. Het resultaat was onverhoopt: enkele duizenden zakten werken storend op de geluidsopname) naar Lokerenen Sint-Michiels af om op het ritme van Gebruik beeldmateriaal, zoals foto's en kranten de getuigenissen de getroffen wijken te bezoekenen de knipsels,om het geheugenvan de getuige te sti confrontatie tussen vernieling en wederopbouw te muleren. ervaren. Interview een getuige bij voorkeur onder vier ogen. Plaats de opnameapparatuur zoveel mogelijk uit Culturele diversiteit het zicht van de respondent. Momenteel vinden om uiteenlopende redenen diverse Gebruik nooit de ingebouwde microfoon van een erfgoedactoren - zowel professionalsals vrijwilligers - opnametoestel. De kwaliteit is ondermaats. Werk in Vlaanderen de weg naar mondelinge geschiedenis. altijd met een extern aangesloten microfoon. Getuigenissengeven niet alleen een 'ander' beeld van Stel ook kritische vragen. het verleden, of slagen erin te communiceren met Beveilig na het interview altijd je tapes. Maak moeilijk te bereiken doelgroepen.In de toekomst zullen werkkopien en gebruik nooit je origineel om te heel wat erfgoedbemiddelaarsmondelinge geschiedenis transcriberen of monteren. ook inzetten om de culturele diversiteit in de samenle Schrijf je interviews volledig of deels uit. ving vorm te geven in hun werking. Mensen die Maak je interview toegankelijk aan de hand van gevlucht zijn of die beslisten hun geluk elders te een fiche van de bandinhoud (de inhoudtafel van beproeven,hebben vaak weinig materile sporen mee een interview). genomen uit hun land van herkomst. Bij deze groepen Bezorgeen kopie van je interviews, inclusief de is het immaterile erfgoed dominant. Hier en daar randdocumenten en het contract, aan een bewaar- lopen al kleinere initiatieven om ook het verhaal van instelling. 1 Donald A. Ritchie, deze mensen,die intussen volledig deel zijn gaan uit Wil je beginnen met een project mondelinge Doing oral history. A practical guide, maken van de samenleving,vast te leggen en te docu geschiedenis?Eenhandig hebbeding is de dvd-box Oxford, 2003, 318p. menteren. Mondelinge geschiedeniszal ook in dit ver Van HorenZeggen.Mondelinge geschiedenisin de 2 De website over het haal plaats maken voor mensendie tot nu toe praktijk. Je kan deze box bestellen bij het Vlaams Colorado plateau grotendeels uit beeld zijn gevallen. Centrum voor Volkscultuur, Gallaitstraat 76/2, 1030 vind je terug op http://archive.li.suu. Brussel.Of via e-mail [email protected] of telefoon edu/voices/ Praktische tips bij een project (+32) 02 243 17 30. De dvd-box bevat naast heel voices.html mondelinge geschiedenis wat beeldmateriaal ook een handige projectengids. 3 Selma Leydesdorff, Vertrek van een heldere probleemstelling. Wat wil Bovendienvind je van alle randdocumenten een te De mensen en de woorden, Amsterdam: je preciesweten? downloaden versie op de dvd. 2004, 304p. Wie moetje interviewen? Diegenedie je iets meer Kostprijs: 10 excl. verzendingskosten. [pag. 253] kan vertellen over je probleemstelling. In het voorjaarsnummer 2004 van Museum Practi 4 Ibidem. Bereidje als interviewer voor. Ga als interviewer op ce, tijdschrift van de Britse MuseumsAssociation, 5 Voor een boeiende zoek naar informatie die je meer inzicht geeft in je p. 43-61, is een uitgebreid dossier Working know analyse van de onderzoek.Zijn er artikelen of boekenverschenen ledge:oral history opgenomen, met diversevoor erfgoedinitiatieven in 2004 rond de over het onderwerp datje onderzoekt?Vind je beelden van het aanwenden en integreren van geallieerde informatie in oude kranten, in archieven en derge mondelinge getuigenissen in museumpresentaties bombardementen, zie Marc Jacobs: lijke? en tentoonstellingen Bombardementen: Heb oog voor de 'randdocumenten' die je moet naar een geschiede nis van onderuit. opstellen. Eenthemalijst, een vragenlijst, een con Vriendelijke tract, een interviewfiche en de transcriptiefiches collaterale schade en oorlogserfgoed, in: maken deel uit van een kwalitatieve, verantwoorde Mores, vol. 5, nr. 2, mondelinge bron. pag. 12-18 (2004). Museumpeil25,voorjaar2006 11

12 Als kaarders en Over de haarsnijderijnijverheid verhalen dan dat van de haarsnijde snijdsters hun verhaal bestaan geschrevenbronnen, maar rij alleen. vertellen... des te sprekenderzijn de tastbare Zowel voor de mensenmet een ver Elkestad heeft wel een reden om in en immaterile 'overblijfselen': de leden in de haarsnijderij als voor de geschiedenisboekente staan, en sites, het materiaal, en vooral de mezelf is dit project bijzonder. Naast Lokerenverdient een hoofdstuk in verhalen van de ex-werknemers.Zij hun persoonlijke relaas,veel techni de geschiedenisvan de industrie. zijn als experts het best geplaatst sche uitleg en namen van andere Tijdens de eerste helft van de 20ste om de industrie in al haar facetten getuigen, schonk een aantal mensen eeuw was Lokerenht centrum van uit de doeken te doen. De interviews een persoonlijk aandenken- hun de haarsnijderijnijverheid, een voor met mensendie in de haarsnijderij- eigen mes of schaar,een vel van bereidendeindustrie die konijnen industrie hebben gewerkt of er hun allerlaatste lading - aan het en hazenvellen prepareerdetot vilt- nauw bij betrokken waren, zullen museum.Ze zijn blij dat het muse haar voor de hoedenfabricageover gebruikt worden als informatiebron um 'hun erfgoed' behartigt, en wij de hele wereld. Vanaf de jaren 1960 n als presentatie-element. zijn blij dat we er zorg voor mogen begon de industrie om allerlei rede dragen. nen te tanen, en vandaag is ze zo De interviews zullen beluisterd kun goed als uitgestorven. nen worden binnen de permanente LeenHeyvaert, Omdat de haarsnijderij uniek n tentoonstelling en op een aparte adjunct-conservator belangrijk was voor Lokeren,is het informatie-dvd. Er wordt ook een StedelijkMuseumLokeren evident en noodzakelijk dat er in het documentaire gemaakt, die gefilmde Stedelijk Museum een duidelijke interviews met een achttal respon klemtoon op wordt gelegd. De denten en een sitebezoek met een nakendeverbouwing en herinrich van de voormalige werknemers ting van het museum bieden boven bevat. Verder blijven de interviews Haarsnijderaanhet dien de kans om de huidige, relatief in het Stadsarchief bewaard als werkin defabriek EpouseJacobs. kleine haarsnijderijafdeling om te bronnenmateriaal voor andere bouwen tot een centraal thema bin onderzoeken,want de mensen in Foto:Stedelijk MuseumLokeren. nen de vaste opstelling. kwestie vertellen vaak veel meer 12 __ Museumpeil 25, voorjaar 2006

13 Uitgebeend! Brusselterug naar hun geboorte een mogelijk bedrijfsarchief. Het De Vlaamse beenhou streek. Eeneerste aanknopingspunt AMVB plande de interviews altijd wers in Brussel in de samenstelling van een goede bij de informant thuis. UITGEBEEND! Bij het onderzoek naar het been respondentenlijst, was een lijstje Foto's (bijvoorbeeld van familie, houwersambacht in Brusselheeft van enkele actieve beenhouwers interieurs en vitrines), samen het Archief en Museum van het met namen en adressenvan ex-col bepaaldegebeurtenissenophalen, Vlaams Levenvia de onderzoeksme lega's. Eenander aanknopingspunt inspelen op de beroepstrots of con thode van de mondelinge geschie waren de ledenlijst van de Brusselse fronteren met feiten, waren tech denis, in drie fasen gewerkt. Confederatie van Beenhouwersen nieken die het geheugenvan de Tijdens de voorbereidendefase de ledenlijst van de Belgische respondenten prikkelden. Op basis maakte een onderzoekerzich niet Landsbondvan Beenhouwersen van de vragenlijst werd het unieke alleen de wereld van de beenhou Spekslagers(wat Brusselbetrof). biografische verhaal van elke getui wersstiel eigen, maar hij stelde ook Oproepenvia het AMVB-ledenblad ge vastgelegd. vragenlijsten op en zocht naar en in lokale kranten, leverden De uitvoerende of derde fase respondenten.Het onder de knie behoorlijk wat reacties op. bestond uit twee delen. De archiva krijgen van de specifieke terminolo Voor de representativiteit hield het lische ontsluiting door de inter gie, het consulteren van literatuur, project rekening met de geografi views te transcriberen, te coderen het bezoekenvan beenhouwersate sche afbakening van het Brussels en ter beschikking te stellen via het liers, slachthuizen en musea met hoofdstedelijk gewest en met de geluidsarchievenoverzichtenerzijds. uitgebreide beenhouwerscollecties categorien in de beenhouwerijstiel De publieksgerichte ontsluiting vormden de eerste stappen naar (spekslagerijen,beenhouwerijen, anderzijds. Eenstudiedag over een inleving in deze aparte wereld. paardenbeenhouwerijen,triperien, mondelinge geschiedeniscommuni Kennisen interessevan de intervie gevogelteverkopers).Speciaalvoor ceerde naar de archievensector,ter wer voor het beenhouwerslevenin Brusselwerd het verschil tussen de wijl het grote publiek kennismaakte Brusselwerden groter. Later bleek inwijkelingen en de autochtonen met deze vorm van geschiedenisin dit een essentilevoorwaarde voor meegenomen. de tentoonstelling Uitgebeend! het vertrouwen tussen interviewer Uit de lijst van mogelijke respon en respondent te zijn. denten heeft het AMVB een selectie PatriciaQuintens, De tweede fase, het zoeken naar gemaakt. Uiteindelijk werden 46 directeurvan het Archief en Museumvan het respondenten,vroeg een grotere middenstanders(bakkers,kruide VlaamsLevente Brussel(AMVB). inspanning. Beenhouwersop rust niers en 33 beenhouwers)genter verhuizen immers vaak, soms bin viewd. Bij de uitnodiging zaten een nen Brussel,maar vooral weg van informatiefiche en de vraag naar vakbekwaam toegankelijk maken van uw collectie Ingressus by Joli INGRESSUS Ontsluiting fysieke informatie, Ontsluiting digitale informatie Kwaliteitszorg, Ondersteuning, Digitale diensten www.ingressus.nl Museumpeil 25, voorjaar 2006 13

14 Heb je wat te zeggen, met het vertellen van eigen achter gen stellen of aanvullingen geven. zeg het voort! grondverhalen.Tegenwoordig is men Hierbij horen ook de plaatselijke Van oudsher is het vertellen van overgegaanop thema's. Vaak wor (eigen)aardigheden.Vooral als de verhalen een geliefde bezigheid. den thema's in relatie met exposities verhalen nodig zijn als informatie Vooral onze voorouders hadden wei of ander onderzoek in het museum voor een expositie wordt er gericht nig middelen om elkaar bezig te naar voren gehaald. Bij een tentoon genterviewd. Alle verhalen worden houden. Zo zijn vele verhalen en stelling over handel en wandel, ver opgenomen op tapes en later uitge overleveringen, legenden en sagen tellen de groepsledenwat zij zich tikt. Daarbij worden trefwoorden behouden geblevenvan vader op herinneren van de handel zoals die aangegevenen een korte samenvat zoon en moeder op dochter. Vaak vroeger langs de deur kwam, maar ting gemaakt ter ontsluiting. Som werden zo de familiehistorie maar ook de handel in het groot of in vee. mige verhalenvertellers willen hun ook streekverhalenbehouden.Jam Eenvan de vertellers is zelf kramer persoonlijke verhalen alleen beschik mer genoeg wordt er niet zoveel geweest.Tijdens de bijeenkomst baar stellen aan het museum. meer verteld in de huidige tijd. worden de verhalen aan elkaar ver Anderen vinden het geen probleem Redengenoeg om te trachten deze teld. Via een bandrecorderwaarbij als de verhalen worden gepubli manier van geschiedschrijving weer naam van de verteller, datum en ceerd, waardoor er al een aardige nieuw leven in te blazen. Eenandere thema wordt vermeld, worden de uitgavenreeks is ontstaan van het manier om gegevensuit het verle verhalen opgenomenals bron. Deze museum. De persoonlijke gegevens den te vergaren is op een doelge verhalen hebben voor het museum van alle verhalenvertellers zijn wel richte wijze vragen stellen. een grote waarde.Vertellers en bekend bij het museum. museumbestuurvinden het behoud In het Limburgs Openluchtmuseum van gegevensvan vroeger zeer De verhalen worden in het dialect De Einderhof in Eind (Nederweert) is waardevol en minstens zo belangrijk verteld en worden ook zo geregis onder leiding van het bestuurslid als de objecten uit de collectie. treerd. Dit om het eigen karakter en Harrie Koppen,verantwoordelijk De buurtersgroep richt zich voorna ook de taal vast te houden. voor behoud en beheer,een zoge melijk op gebruiken over het boe Het museumverzorgt regelmatig naamde buurtersgroep actief. De renleven,de folklore, de ambachten verteldagen, waarbij verhalen, groep bestaat uit wat oudere perso in de streek, aangevuld met per gedichten voor groot en klein weer nen tussen 50 en 85 jaar. Allen zijn soonlijke verhalen. worden doorverteld. Dezedagen zijn vrijwilligers van het museum,als zo goed bevallen dat zij eenjaarlijks gids of uitvoerder van een ambacht. Het geheel gaat in een ongedwon fenomeen zijn geworden. In het winterseizoen komen ze om gen sfeer, rond de tafel, met een kop de 14 dagen bijeen. Er worden ver koffie en wat lekkerswanneer de T. Brouwers en H. Koppen halen verteld, met specialeaandacht museumbakkersgebakkenhebben. voor hun jonge jaren. Iedereverteller vertelt zijn verhaal, Het project is oorspronkelijk gestart waarna kort gelegenheid is tot vra Restauratie atelier Sterken BV Atelier voor conservering en restauratie van papier en perkament, gericht op behoud Brieven & Archieven Documentenwacht is een service van Documenten W acht Restauratie Atelier Sterken B.V. Boeken & Banden STERKEN ji caiarnHitn^r^crzSrgTn^KggF en gericht op schadepreventie. Prenten & Grafiek Kaarten & Wandkaarten isotron si Documentenwacht is de exclusieve partner van Isotron Nederland B.V.

15 Op zoek naar een gericht is op het mondelinge gericht op geluid (bijv. Adobe Audi opneemtoestel geschiedeniswerk.Marantz is altijd tion en SoundForge)Je hebt ook De kwaliteit van een mondelinge een stap voor op de rest en zet gratis software zoals audacity (te bron wordt niet enkel bepaald door meestal de standaard. EenSolid downloaden via de interviewer n de getuige, maar State werkt met geheugenkaart of http://audacity.sourceforge.net/). evenzeerdoor het materiaal waar flash card, wat ook in een digitaal mee wordt gewerkt. Mondelinge fototoestel zit. Op die manier komt Als je digitaal opneemt, is er geschiedenisblijft ook een tech er geen MD of CD aan te pas.Je opnieuw een standaard waarmee nisch verhaal en daar mag je abso neemt op flash card op en via een je, vanuit een bewuste conserve- luut niet op beknibbelen.Anders USB-kabelzetje het interview als ringspolitiek, rekening hebt te hou gaat het ten koste van de kwaliteit. een file in je computer. Nadeelvan den. Voor een conservering op lan De wereld van de digitale opneem- de Solid State recorder is de prijs. ge termijn doe je best je interviews toestellen is in constante evolutie. Je mag toch al gauw rekenen op in WAV-formaat. Dat is een niet- Dit stukje is al gedateerd op het een kleine 1000. gecomprimeerdformaat dat garan moment dat je dit leest. Als je digi Gelijk welk opneemtoestelje deert datje geluidsbestandenook taal wilt opnemen,zijn er twee gebruikt, er is toch een aantal cri in de toekomst nog leesbaarzullen mogelijkheden: opnemen op een teria die je in acht moet nemen. zijn. De gecomprimeerdeformaten minidisc of interviews registreren Een ingebouwde microfoon - dat (zoals MP3 en MP4) worden door op een zogenaamdSolid State geldt voor alle opneemtoestellen - te weinig softwareproducenten recorder.Tegenwoordig registreren voldoet nooit aan de technische ondersteund. Wel kun je interviews heel wat interviewers hun inter kwaliteitseisen om een goede mon omzetten in gecomprimeerdefor views op een minidisc. De aankoop delinge bron te maken.Vandaar maten als je fragmenten op een prijs is relatief laag. Voor zo'n moet er altijd worden gewerkt met website wilt plaatsen of in een ten 250 heb je er al eentje, inclusief n of twee externe microfoons. toonstelling gebruiken. Als je externe microfoon en handige Als je maar n externe microfoon geluidssoftware hebt, dan is het draagtas. Er is echter een groot kunt aansluiten, moet het een maken van een kopie in een ander nadeel aan de minidisc. Het vergt model zijn datje strategisch tussen formaat (van WAV naar MP3 bijv. tijd om de interviews te laten inlo de interviewer en de getuige kunt of ook omgekeerd)kinderspel. Let pen in je PC.Daarvoor heb je plaatsen zodat beiden geregistreerd er wel altijd op datje werkt met geluidskabeltjes nodig en moetje worden. In het geval van een een reservekopie,nooit met het het interview in real time laten kraag- of stropdasmicrofoon heb je origineel. inlopen aan de hand van geluids- er twee nodig. software op je computer. Niets kan je nu nog tegenhouden Eenveel handiger toestel is de Het is ook van belang datje om aan de slag te gaan... succes! zogenaamdeSolid State recorder. beschikt over geluidssoftware op je Wat betreft deze opneemtoestellen PCvoor het bewerken en bewaren BjrnRzoska, is het Britse Marantz marktleider. van je opnames.Er zijn diverse pro Consulent mondelinge geschiedenis, Marantz is een merk dat volledig fessionele softwarepakketten VlaamsCentrumvoorVolkscultuur Stoffering van wanden en plafonds, voor kussens, gordijnen, verduistering, spandoeken en ga zo maar door. In legio kwaliteiten. In alle kleuren van het spectrum, op alle locaties in binnen- en buitenland. Voor feesten en evenementen, tentoonstellingen en beurzen. Banieren onder andere van Drop-/Signpaper experts BV inclusief bedrukking met optimale Tentoonstellingsstofferingen Alle gewenste atelierwerkzaamheden mogelijkheden Sterrebaan 4, 3542 DK Utrecht Textielgroothandel en maximale Tel. 030-241 41 22, Fax 030-241 1724 Het brandwerend impregneren van textiel ervaring E-mail [email protected] Full colour groot formaat bedrukking Website www.tetos.nl tot 5 meter breedte, naadloos Museumpeil25,voorjaar2006 _ 15

16 Context uit de container De bete kenis van een schilderijraam Hans Piena, Het onlangs verschenen boek van J.P. Sigmond en E. Sint Nicolaas materiaaldeskundige, Kijken naar geschiedenis. Onderzoeken en tentoonstellen van Stichting Gelders Erfgoed historische voorwerpen zal als leidraad dienen een afgedankt schilderijraam eens wat nader te bestuderen. Een en ander leidt tot de conclusie dat het goed documenteren van context bij museum- voorwerpen noodzakelijk is, dat het gewenst is het fysiek behoud ervan in relatie tot zo'n object te bevorderen en dat een zorgvuldige afweging moet worden gemaakt, als in voorkomende gevallen tot afstoting wordt besloten. Voorgeschiedenis dween jarenlang in de meterkast, gehuld in een plastic Mijn gedachten dwaalden onwillekeurig af naar het zak van de Wibra. meest armzalige voorwerp in ons huishouden toen ik het verzoek kreeg een bijdrage te schrijven over onderzoek Nader onderzoek in musea.Zijn voorgeschiedenisis simpel. In mijn studietijd vond ik in een afvalcontainer een par tij vuren latten en houten raamwerken,die ik aanzag voor oud tentoonstellingsmateriaal en die ik, met goed keuring van de verantwoordelijke, eruit viste. Er zat allerlei blank vuren tussen dat ik goed kon gebruiken voor de verbouwing van mijn studentenkamer. Nog diezelfde avond nadat ik de nieuwe berg latten en ramen had verkregen,zette ik de cirkelzaag aan om ze tot uniforme schrootjes te verzagen.Wel was me reeds opgevallen dat er op de ramen allerlei etiketten zaten, Fig. 1: Vingerafdruk op de maar omdat alles uit een afvalcontainer kwam, besteed bovenregel. de ik daar verder geen tijd aan. Eennader onderzoekvan het raam leverde de volgende Toenvrijwel alle ramen tot schrootjes waren verzaagd gegevensop. en ik uit verveling de opschriften begon te lezen,onder wijl mijn vingers ver van het zaagblad houdend, ontdek Materialen, maten, constructie te ik de naam Vincent van Gogh'.Hierdoor toch enigs Het raam is 46 x 37,5 cm en van naaldhout gemaakt. zins afgeleid, pakte ik het raam op en nam het mee naar Het regelmatig repeterende,enigszins rondlopende het venster om het beter te kunnen bestuderen.Er ble patroon op de doekkant lijkt veroorzaakt door een cir ken veel opschriften op te staan, verschillende nummers, kelzaag.Dit is niet mijn cirkelzaag, maar de machine teksten, stempeltjes, maar ook verfklodders en vegen en waarmee de stijlen destijds zijn vervaardigd. De stijlen zelfs een nog net te herkennenvingerafdruk. zijn vergaard met een slisverbinding, op elke hoek door- Dit leek geen tentoonstellingsmateriaal, maar eerder een gespijkerd met drie draadnagelsmet een gladde kop. raam van een schilderij. En die vele verfvegen en de vin Aan de doekkant is het raamwerk naar binnen toe afge gerafdruk zouden toch niet afkomstig zijn geweest van schuind. een wat al te enthousiaste schilderijrestaurator? Het Tot nu toe lijkt het een raamwerk zoals dat in een win leek aannemelijker dat die verf er tijdens het schilderen kel voor kunstenaarsbenodigdhedenkan hebben gehan zelf op was beland. Had ik hier dan een origineel raam gen. De achterzijde vertoont echter een groot aantal van Vincent van Gogh in handen? Bij dezevraag ging bij latere opschriften en andere menselijke sporen, 20 in mij de knop om en ook die van de cirkelzaag. totaal: Vertwijfeld keek ik van mijn hoop schrootjes heen en Opschriften, stempels en gebruikssporen weer naar dit laatste raam. De gedachte drong zich op Opde bovenregelvan links naar rechts: dat schrootjes mogelijk niet de meest aangewezentoe Vegen licht groene verf inclusief vingerafdruk (fig.1); komst was voor dit voorwerp of dat althans, voor daar Een rond stempel (doorsnede:2 cm) met rondlopende toe besloten werd, een nader onderzoekop zijn plaats tekst langs de binnenrand en een schildje in het midden, leek. Bij die intentie bleef het echter. Het raam ver waarschijnlijk een douanestempel; 16 Museumpeil25,voorjaar2006

17 Een'L' in blauw krijt; pisch onderzoek moeten worden gedaan.Wellicht dat er De tekst 'AmsterdamsStedelijk mus' in potlood (fig. 2) tussen zijn documenten of op andere schilderijen ook Vegen mosgroeneverf; vingerafdrukken te vinden zijn. Eenvermiljoenrode, ronde verfstip (doorsnede:2,5 a 3 Opschriften em). Fig. 2: Opde onderregel van links naar rechts: Opschrift op de De tekst 'A2235' in potlood (fig. 3); bovenregel: De tekst 'Vincent van Gogh' in potlood (fig. 4); 'Amsterdam Stedelijk mus' Het nummer '31' in rood, midden onder, mogelijk gestempeld; Het nummer '8' in bruin, midden onder, mogelijk gestempeld; Het nummer 'D10' omcirkeld, in blauwe krijt; De onleesbaretekst die onder een aantal codes door De tekst 'Anjenieren' hetgeen later is gecorrigeerd in loopt, lijkt het oudste opschrift en zou eerst leesbaar 'Anjelieren', in potlood (fig. 5). moeten worden gemaakt voordat is vast te stellen wie het geschrevenkan hebben. De handschriften waarmee Opde rechter stijl: 'Vincent van Gogh', 'Amsterdam Stedelijk mus' en 'Anje Het nummer '16' in een driehoek, in blauw krijt. nieren' zijn geschrevenzouden wel eensvan een of meerdereconservatoren afkomstig kunnen zijn. De Opde linker stijl van bovennaar onder: naam 'Vincent van Gogh' behoeft volgens mij geen De code '4 6 Ho Ks3' in rozerood krijt, waarbij de 4 bezoekaan het Centraal Bureauvoor Genealogie, omcirkeld is; alhoewel ik eenieder de website van harte aanbeveel. De code '79' en twee letters, in blauw krijt; Een bezoekaan het archief van het Stedelijk Museum Eentekst, in stomp potlood, en met het blote oog of dat van de vorige eigenaren - tot 1918 dr. Michielsen moeilijk leesbaar; en tot 1949 de Vereeniging tot het Vormen van een Het nummer '33' in een driehoek, in potlood; De tekst 'Jacobsen',in potlood. Fig. 3: Het stamboeknum mer 'A 2235' Acht schroefgaten verdeeld over alle stijlen, wellicht van diverse ophangsystemen; Op de rand een enkel patroon van spijkergaatjes met om de gaatjes heen indrukken van een grof geweven stof. OpenbareVerzamelingvan HedendaagscheKunst - zou kunnen verduidelijken welke opschriften met welke Interpretatie gebeurtenissenverband houden. Materialen Het type raam doet denken aan een Belgisch of Frans Contexten raam uit het einde van de 19de eeuw. Het gebruik van Als we met Frijhoff het museum zien als werkplaats de cirkelzaag1en draadnagels2geeft aan dat het niet van het groepsgeheugen,dan zijn de voorwerpen het ouder kan zijn. Naaldhout kan zijn gekozenom het gereedschap.Met dit gereedschapwordt door de tijd raam zo goedkoop mogelijk te producerenvoor de niet heen steedsweer een ander en hopelijk beter beeld van altijd zo kapitaalkrachtige kunstenaars.De beide stem het verleden gereconstrueerd.Elketijd zal andere din peltjes '31' en '8' zouden typeaanduidingen uit de gen doen met dit gereedschap,maar altijd telt: goed fabriek kunnen zijn. Het enkele patroon spijkergaatjes gereedschapis het halve werk. Wat bepaalt de kwaliteit op de rand maakt het waarschijnlijk dat er slechts n van een voorwerp in zijn functie als gereedschap?Vol doek op gezeten heeft en dat het niet is hergebruikt gens Sigmond en Sint Nicolaas wordt die kwaliteit voor een ander doek. voornamelijk bepaald door de contextuele informatie Fig. 4: Afmetingen en kleuren Opschrift op de De afmetingen komen exact overeen met het schilderij \j i h t i/t A Ir f onderregel: ' Anjelieren' waarvan het doek nog steeds in het bezit is Vincent van Gogh van het Stedelijk Museum te Amsterdam. Ook de licht en donkergroenekleuren verf die als klodders en vegen op de achterzijde van het raam zichtbaar zijn, komen over dat voorwerp. Hoe completer deze reekscontexten overeen met die op het doek. bekend is des te beter het voorwerp kan dienen als werktuig in onderzoek.De musealewaarde neemt af De vingerafdruk naarmate er minder contextuele informatie over een Devingerafdruk, in een groene kleur verf die op het voorwerp bekend is. De auteurs hebben de meest voor doek voorkomt, zou mijns inziens van de schilder zelf komendecontexten onderverdeeldin: waar het voor afkomstig moeten zijn. Om vast te stellen of het de vin werp gemaakt is, waar het functioneerde, waar het gerafdruk van Van Gogh is, zou vergelijkend dactylosco- werd aangetroffen en het museum zelf. Ons raam heeft Museumpeil25,voorjaar2006 17

18 in de loop van de tijd steedsandere contexten en daar Het originele raam werd afval en lag, samen met vele mee andere betekenissengekend,die we nu beter kun andere ramen, dode planten, versleten deurmatten en nen reconstrueren: koffiebekertjes, in een container. Eenwinkel voor kunstenaarsbenodigdhedenhad het Korte tijd zag ik het raam als een potentile bron voor raam, mogelijk met de stempels 8 en 31, op een schap schrootjes. liggen. Het raam was hier een commercieel massapro Vanaf dat moment tot hedenvormt het raam een aan duct. leiding tot bezinning over het verlies van contextuele Van Gogh kocht het raam en beschilderdehet doek. Het informatie en de daarbij afnemende musealewaarde van raam had voor hem de betekenisvan drager, het han voorwerpen. teerbaar maken van het doek tijdens het schilderen en mogelijk als drager van de eerste tekst als de met stomp Conclusie potlood geschrevennauwelijks te lezen woorden van de Dezeopeenvolgendecontexten schetsende ontwikkeling schilder zelf zouden zijn. in betekenis van dit raam. Maar het raam met al zijn opschriften en sporen geeft ook meer context aan het doek. Zo is aan het raam te zien dat Van Goghsvingers Fig. 5: J9 onder de verf zaten tijdens het schilderen. Daarom is Opschrift op de k mijns inziens de musealewaarde van de 'Anjelieren' onderregel: 'Anjenieren', / pi ic minder zonder het originele raam. Envan al die contex later gecorrigeerd tot ten lijkt mij dat toekomstige onderzoekersin de werk Anjelieren' plaats van ons geheugen meer kunnen met een schilderij waarvan het originele raam nog aanwezig is, samen in De douane gebruikte het raam om er haar stempel op te het Stedelijk Museum. zetten, als onlosmakelijke drager van hun bewijs van controle/goedkeuring. Tenslotte zou ik het raam even over de kadersvan deze Vanaf 1918 maakt het schilderij deel uit van publieke beschouwing heen willen tillen en kijken welke aspecten collecties en werd het zeker 16 keer in bruikleen gege van ons groepsgeheugener mee te be- of herschrijven ven aan verschillende externe musea in Nederland, zouden zijn. Frankrijk, Engeland,Duitsland, Polen,Isral en Itali4.Het raam kreeg de betekenis van drager van administratieve In het afgelopen decennium waren toeschouwersvan de opschriften en codes die met elke gebeurtenis in aantal 'Anjelieren' niet aanwezig bij het complete voorwerp, toenamen. Hiermee werd het raam het meest directe maar 'alleen' bij het zichtbare deel van het schilderij. geschiedenisboekvan alle 'bewegingen' van het schilde Het raam illustreert een ontwikkeling in onze visie op rij. wat wl en nit bij een schilderij hoort. Voorheen werd een slecht functionerend raam dikwijls vervangen. Het Doordat het raam geen spanraam is en wellicht het doek Stedelijk Museum was daarin niet uniek. Hedenten dage daardoor in de loop van de tijd slap ging hangen, inter zou een origineel raam niet meer zo makkelijk worden preteerde de restaurator het raam als een bedreiging weggegooid en zou men nooit meer direct op het raam voor het toekomstige behoud van het doek en werd het schrijven omdat men het meer en meer als een onder raam in 1968 vervangen. deel van het schilderij is gaan zien. In het geval men toch een deel van een voorwerp wil afstoten is het wellicht raadzaamdaarin te voorzien in de Leidraadvoor het afstoten van musealeobjecten.5In deze leidraad pleit de NMV er voor om elke afstotings procedurete documenteren. De levensloopvan ons raam suggereert dat ook delen van voorwerpen zo volledig mogelijk gedocumenteerdzouden moeten worden zodat men later weet wat is afgestoten. 1 Piena, H.: 'Afgezaagd is leuk. Typochronologie van zaagsporen op Nederlandse meubels', in: Vierde Nederlandse Symposium Houten Meubelrestauratie, 1999, p.13-31. Anjelieren' door 2 Jansen, H. (ed.): Spijkers en draadnagels, Historische Cahiers nr. 1, Vincent van Gogh, Vereniging Ambacht en Gereedschap.Leiden: Primavera Pers,2004. olieverf op doek 3 Frijhoff W. Th. M.: Ordelijk vergeten. Het museum als geheugen van 46 x 37,5 cm. de gemeenschap (Goltziuslezing). Venlo: Goltziusmuseum, 1992. Parijs 1888. 4 Inventariskaart A2235, Stedelijk Museum Amsterdam. 5 Leidraad voor het afstoten van museale objecten, Nederlandse Stedelijk Museum Amsterdam Museum Vereniging, Museumwijzer nr. 2, 2000. 18 Museumpeil25,voorjaar2006

19 Leestip voorwerpanalyse.Daarbij worden de andere niet te onderzoeken,wordt Verwoed in de grand spittende en aspecten belicht waarmee is vast te belicht. Daarnaastgaan de auteurs naar het verleden vorsende archeo stellen of het betreffende voorwerp uitgebreid in op de rol die men een loog roept enthousiast: 'De spade een betrouwbare bron is en zo ja voorwerp kan geven in een histori liegt niet!1Toekijkendefilosoof zit wat het ons kan vertellen. De gehele sche presentatie. In het laatste tend op de rand van de put merkt route wordt uit de doeken gedaan, gedeelte klinkt tevens een aanklacht op: 'Dat komt waarschijnlijk omdat compleet met het maken van door over de stiefmoederlijke de spadeniet spreekt'. beschrijvingen, de vergelijking met behandeling die de afdeling Neder andere voorwerpen en literatuur- en landse Geschiedenisin het Rijksmu Eendergelijke conversatie kenmerkt archiefonderzoek.Dezeanalyse seum in het verleden ten deel de insteek van het aanstekelijke moet eerst plaatsvinden voordat het schijnt te zijn gevallen. Maar ook boek Kijken naar geschiedenis. voorwerp is te gebruiken als bron hier kan de lezer van leren. Samen Onderzoekenen tentoonstellen van voor het (her)schrijven van geschie met de gesuggereerdevindplaatsen historische voorwerpen door J.P,Sig- denis.Tot werkelijke geschiedschrij van archief- en beeldmateriaal mond en E.Sint Nicolaas. Een ving komen de auteurs niet, maar vormt dit boek een boeiende ont archeoloog is op zoek naar mensen als lezer word je er wel toe geprik dekkingstocht. en al wat hij vindt zijn scherven.Hij keld. moet zelf zijn vondsten een beteke Het helder geformuleerde,verder HansPiena nis geven en daarmee hoopt hij tot uitgewerkte en qua tekst beter ver betrouwbare uitspraken te komen zorgde tweede deel, Het tentoon over verdwenen samenlevingen.His stellen van historische voorwerpenin torici daarentegen hebben nog maar musea,besteedt aandacht aan het weinig gebruik gemaakt van voor museum als context en de invloed werpen als bron voor geschied daarvan op de interpretatie van het J.P.Sigmonda E.Sint Nicolaas:Kijkennaar schrijving. De auteurs breken daar voorwerp. Ook de context van de geschiedenis.Onderzoeken en tentoonstellen voor een lans maar dat niet alleen. onderzoekerzelf, als een product vanhistorischevoorwerpen.. In het eerste deel, Voorwerpenals van zijn eigen tijd en leefkring, en Zwolle: Waandersuitgevers,2005, bron voor historisch onderzoek,pre welke gevolgen dat heeft voor de 128 pagina's,65 kleurenfoto's, senteren ze ook een methodische keuze om sommige aspecten wel en ISBN90 400 9053 x. Scholingskans Als een aansporing en steun in de (Bron: BasiscursusonderzoekLCM Traditioneel was het de weten rug is er nu een tweedaagse basis Cursusprogramma,2006, p.28) schappelijk geschooldeconservator cursus 'Onderzoek'.Op de eerste die het onderzoekvoor zijn reke dag worden methoden besproken Cursus: Basiscursus ning nam, als hij daarvoor naast al voor het verzamelenvan gegevens. Onderzoek zijn taken al de gelegenheid kreeg. Cursisten wordt gevraagd bron Locatie: ParochieelCentrum nenmateriaal van de eigen collec Mariaschool Zutphen Tegenwoordigkrijgen ook tentoon tie te bespreken. Datum: 4 en 11 december stellingsbouwers, collectiebeheer Op de tweede dag komen diverse 2006 ders, registratoren, restauratoren soorten onderzoekaan bod en Tijd: 10.00-16.00 uur. of bijvoorbeeld educatief mede worden aan de hand van de eigen werkers regelmatig te maken met collectie onderzoeksvragengefor voorwerpen waar veel vraagtekens muleerd. De invloed van onderzoek Aanmelding: boven hangen. Of ze willen een op het collectiebeleid en het Stichting GeldersErfgoed presentatie realiseren waarbij invullen van een presentatie door Tel: 0575 511 826 onderzoeksgegevensnog ontbre middel van onderzoekkomen aan E-mail: ken. de orde. [email protected] Museumpeil 25, voorjaar 2006 19

20 ID-DOC Online onderzoek en interactie met het publiek Marijke Wienen, De basisfuncties van een museum, verzamelen, bewaren, onderzoeken Publieksmedewerker Museum voor de en ontsluiten, vormen een onlosmakelijk geheel. Vaak worden die Oudere Technieken, functies nog als aparte, afgescheiden delen gezien. Het ontsluiten Grimbergen gebeurt met projecten die 'klaar' zijn voor het grote publiek: tentoonstellingen, rondleidingen, ateliers. Musea en onderzoek: van achter Interactie online de schermen vandaan De interactie kan pas echt van start gaan zodra het Onderzoekis iets dat binnenskamersgebeurt, door de onderzoek online staat. Daarom kiest het MOTervoor om wetenschappelijke dienst. Wanneer het onderzoekklaar onderzoeksprojectenzo snel mogelijk op de website te is, wordt het in een mooie publicatie gegoten en gepre zetten. Voor ID-DOCging het prototype online in 2000, senteerd aan het publiek. Zijn inbreng blijft beperkt tot we hadden toen een bestand met zo'n 150 werktuigen en het kopen van de publicatie en misschienschrijft een een kleine 300 tekeningen. Nu vind je op de site al meer dappere genteresseerdenog wel eens een briefje naar de dan 1.950 afbeeldingen van werktuigen en een 1.000-tal conservator met zijn of haar opmerkingen, maar daarmee fiches. ID-DOCgroeit mee met zijn gebruikers (in 2001 is de kous af. telde het bestand een gemiddeldevan 1.000 afzonderlijke Hoe kanje hier verandering in brengen?Jepubliek van bij bezoekenper maand, nu zijn dat er bijna 15.000). de start bij het onderzoekbetrekken? Er voorzorgen dat zijn inbreng een meerwaardeaanjouw project geeft ? Internet maakt die procesmatige manier van werken Toen het Museum voor de OudereTechnieken(MOT)te mogelijk, met een papieren publicatie zou dit zo goed als Grimbergen in 1999 de eerste stappen zette in het onmogelijk zijn. Bovendienis internet gebruiksvriendelijk onderzoek naar 'de identificatie van onbekendehand en laagdrempelig. Het stimuleert de onmiddellijke com werktuigen' waren dat zeker vragen die meespeelden.Het municatie met andere specialisten (via e-mail) en verge onderzoekop zich was eigenlijk een reactie op de vragen makkelijkt het aanvullen en verbeteren van het bestand. vanuit het publiek. Want dit kan pas echt groeien en een relevant hulpmid del worden dankzij de toevoegingen en aanvullingen van In de loop der jaren bouwde het MOTeen goede reputa anderen. tie op als kenniscentrum voor de geschiedenisvan de technieken. Jaarlijks krijgen we van collega's en particu Smaakmakers gentegreerd in het lieren honderdenvragen om inlichtingen. Het MOThecht bestand zeer veel belang aan die informatieverstrekking, we vin Van bij het begin werd ook nagedacht over manieren om den het een prioritaire taak en creren er bewust veel tijd de interactie met het publiek te stimuleren. Eenbelang De ID-DOC quiz op de voor. Sommigevragen keren echter vaak weer en het rijk uitgangspunt was dat het bestand meerderezoekin website, nog een MOTzocht naar een manier om de vragenstellers op een gangen moest hebben.Je kan in ID-DOCzoeken op vorm manier om de bezoekerzo veel structurele wijze te kunnen voorthelpen. Zo groeide ID- van een werktuig (via de afbeeldingen), op naam of op mogelijk te laten DOC(Identificatie-Documenten) als online hulpmiddel bij beroep.Dat maakt dat meer mensenop verschillende wennen aan het de identificatie van onbekendehandwerktuigen. Het is manieren toegang krijgen tot de gegevensen beperkt het gebruik van ID-DOC ons webantwoord op de persoonlijke inlichtingendienst risico dat ze afhaken omdat ze niet onmiddellijk vinden (alleszins wat de handwerktuigen betreft). wat ze zoeken. ID-DOC quiz In het prototype werd gekozenvoor tekeningen van de werktuigen, omdat dat de herkenning voor identificatie zou vergemakkelijken,maar al snel werden ook foto's toegevoegd.Dit had twee redenen.Ten eerste was het een ideale manier om een groot deel van de collectie van het MOTvirtueel toegankelijk te maken,ten tweede I waren de foto's ook duidelijk een publiekslokker. i "I tUi&XOA&p \ - Het fotobestand is ook raadpleegbaarvia een aparte fotopagina op de website van het Museum. Bij elke foto c Stagijzef(turfsteker) O schavenmes wordt de naam van het werktuig gegeven met een direc O bonJuurschaartje O zakmes te link naar de technische beschrijving op ID-DOCen dit 20 Museumpeil25,voorjaar2006

21 systeemwerkt zeer goed om het publiek naar het data www.moi.be 0 Het museum bestand te leiden. a W. Foto's Culdenda) ; Tommenmoien : 1 ^ Hermeten Smaakmakers van 'buitenaf' ; >wsenka$teei scholen ; ** de sps&tokfo In de rest van de MOT-site werden ook aanpassingen : j ^ MOT 8(5,8 : Sinterklaas gemaakt om het publiek ID-DOCte leren kennen. In | r-* educatie marokkaan.e oveh wtei oktober 2002 startten we met de 'Webmagir', een een i !~ =; > / jwneadst voudig raadselspelletjewaarvoor de tekeningen van ID- broodbakken i '--TT-boom-stam boei er, bakker DOCgebruikt werden. Het spelletje was een overweldi : werktuigen ! oa* . . bakovens gend succes(Skynet,onze toenmalige server moest onze X -;-:*?Gnm'pergen . : P jf'-DOC site sluiten omdat er te veel webverkeerwas) en gene D- :Pvedde bakovensI O v Repertorium reerdezo ook heel wat publiek voor ID-DOC. D Lectuur o v Test.j kennis! >-#>. Anderesite? Ook via de 'what's it?' pagina is er samenwerking. Hier presenteert het MOTeen reekswerktuigen die ook voor Vertrek van een thema waar het publiek vragen over ons onbekendzijn. Wanneer het publiek ons informatie heeft. Wisselwerking over een onderwerp waar de bezorgt, kan zo'n voorwerp soms definitief gedentifi bezoekerecht niet wakker van ligt, zal niet gauw ceerd worden en wordt het een bron voor ID-DOC.Wel gebeuren. iswaar mag men de arbeidsintensiviteit van dergelijke Kiesvoor een onderwerp dat ook van belang is voor opzet niet uit het oog verliezen. We kunnen niet elke de andere musealefuncties. Identificatie van een suggestie van de webgebruikers klakkeloosovernemen, voorwerp (de kern van ID-DOC)is een basisvereiste het vraagt heel wat extra onderzoekvooraleer een voor voor het verzamelen,het onderzoekenn het ont stel voor identificatie aangenomen kan worden. Maar sluiten. ook dit maakt deel uit van onze taak als expertisecen Zorg ervoor datje voldoende expertise in huis hebt trum. over dat thema. Als er vragen vanuit het publiek komen, moetje die adequaat kunnen beantwoorden. Recentwerd een extra 'teaser' toegevoegd aan de site. (Het volstaat niet die kennis tijdens je onderzoekop Op de homepagevan het MOTstaat een banner waarop te doen, ze moet er al zijn voor dat je er aan begint.) wordt bijgehouden hoeveelvoorwerpen er nu al Zorg dat je onderzoekeen meerwaarde biedt voor je beschrevenzijn in ID-DOC.Dit geeft het publiek de dui wetenschappelijke werking. ID-DOCfunctioneert als delijke boodschapdat de informatie nog steeds wordt structurele partner voor onze inlichtingendienst, het aangevuld en gecorrigeerd. maakt het mogelijk om ons nog verder te verdiepen in ons onderwerp. Houd voeling met je publiek, zorg geregeld voor een ID-DOC, een vaste partner voor update van informatie of verwijs ook op andere onze inlichtingendienst plaatsen naar die schat aan informatie die je ter ID-DOCis volledig gentegreerd in de werking van het beschikking hebt. Een online presentatie is hiervoor MOTen de reacties van het publiek op het bestand zijn ideaal. een vast onderdeel van onze inlichtingendienst. Er is een dubbele werking: wanneer iemand een beroep Zie voor meerinformatie onzewebsitewww.mot.be. doet op onze expertise in verband met de identificatie van een werktuig, verwijzen we standaard naar ID-DOC en omwille van het bestaan van ID-DOCkomen ook steeds meer inlichtingenvragers bij ons terecht. De r-': MUSEUMVOOROE OUDERETECHNIEKEN- GUC5Stool opbouw van ID-DOClaat zonder problemen toe gege O-v O Hst museum ' l. Kies een getal bestaande uit twee cijfers (bijvoorbeeld: 58) O , ;D-DCO 2 Trek elk cijfer af van de waarde van het gehele getal (bijvoorbeeld: 58 -> 58 - 5 - 8 =*4S) vens aan te vullen of te corrigeren, maar je kan dit niet Redde akovec.;< 3. Zoek in de lijst hieronder het werktuig dat hoort bij het getal dat je 20 bekomen hebt 4 Onthoud goed hoe dit werktuig er uit 2iet D->v Repertorium 6. Klik op magir en kijk of hij je werktuig terugvindt... loskoppelenvan de tijd en de expertise die dat werk O a te ;actuur je tennis a 'men*?, vraagt. Het MOTgaat er echter van uit dat dit precies i H5 MOTQUZ Q MOTrws QWZ een van de basisfuncties van het museum is: inlichtin O ;d-oo< quiz O Wat' >s gen kunnen verschaffen over het eigen onderwerp. : f'v And-re sdes L ? Nieuwe informatie die we over werktuigen verzamelen, wordt vrijwel onmiddellijk verwerkt en toegevoegd aan de site. ID-DOCblijft op die manier gestaag groeien en 97 is een van de zwaartepunten van onze wetenschappelij ke werking. mmmm Besluit 93 Eigenlijk is de samenwerking tussen onderzoeken publiek een evidentie, maar er hangen wel wat voor waarden aan vast. c Museumpeil25,voorjaar2006 21

22 mimi Priatnov consult & training KWADRANT INTERIEURBOUW Raad an daad op maat met vee I gevoel voor kleine musea Kwadrant ontwerpt en produceert interieurs voor de zakelijke markt: sportcentra, hotels, musea, winkels en kantoren worden met grote Priatnoviservoorpraktische, zorg ingericht concretehulpenadviesbij: Op onze website leest u alles - veranderingen over onze stijl, creativiteit en - hetmakenvanbeleidsplannen,collectieplannen, deskundigheid marketingplannen Noordelijke nuchterheid met - personeelsproblemen zuidelijke allure - kwaliteitszorg Voor: - hetvoorzittenvanlastigevergaderingen - vervangingadinterim - individuele coaching Contact: [email protected] Priatnov isdeonderneming vanKeesPlaisier WWW. p T\clt Pi0 V. PII ELSAS PRODUCTIES Informatieveen educatievecomputerproducties ^ Multimedia (f N CD-ROM's Websites Slobeend14 3435VPNieuwegein tel. 030-6048495 GSM06-51261810 e-mail:[email protected] 22 Museumpeil25, voorjaar 2006

23 Museum zoekt bewegend beeld Van oproep tot tentoonstellingsproject: een trajectverslag In 2004 startte museum het Huis van Alijn te Gent het project 'op Sylvie Dhaene, zoek naar bewegend beeld'. De respons was groter dan verwacht: directeur en honderden filmrolletjes werden binnengebracht. Het betekende het Greet Vanderhaegen, begin van een intensief traject dat in de zomer van 2006 zal collectiebeheerder het Huis van Alijn uitmonden in een tentoonstellingsproject getiteld 'Het dagelijkse leven tussen 1940 en 1970 in bewegend beeld'. Daarnaast wordt ook gewerkt aan een filmdatabank. Ontstaan van het project Vlaanderen leidde tot de vaststelling dat ook in hun col Het Huis van Alijn focust op de cultuur van het dagelijk lecties de aanwezigheid van bewegend beeld hoogst uit se leven. In de permanente collectie wordt de bezoeker zonderlijk is. Eengoede reden voor het Huis van Alijn door middel van een thematische opstelling gentrodu om op zoek te gaan naar dit materiaal. ceerd in het stedelijke leven in de eerste helft van de 20ste eeuw. De rode draad is het verhaal over de wijze Verloop van het project waarop mensentussen 1880 en 1940 hun leven inricht Voor de realisatie van het project werd een projectsubsi ten. Aan de basis ligt een rijke en zeer heterogene col die aangevraagdbij de provincie Oost-Vlaanderen.Het lectie volkskundige voorwerpen, die in de loop van de projectbudget raamden we op 50.000. Van bij de aan voorbije tachtig jaar is bijeengebracht, eerst in het Fol- vang beslisten we om het project zelf uit te voeren, kloremuseum,erna in het Museum voor Volkskundeen zodat we expertise konden opbouwen. De collectiebe sinds 2000 in het Huis van Alijn. Dezelaatste naamswij heerder werd aangesteld als projectverantwoordelijke. ziging kondigde een belangrijke koerswijziging aan: het De collectiebeheerder kent immers niet alleen de collec museum werd grondig gerenoveerd,de collectie her tie, maar ook het verhaal n het collectiebeleid dat het schikt, de presentatie geactualiseerden het tentoonstel- museumvoert. lingsbeleid open getrokken. Eeneerste realisatie was 'De Taalkamer',een multime- Doelstellingen diaruimte waar bezoekersnaar geluidsfragmenten kun 1. Opsporenen inventariseren van filmmateriaal rond nen luisteren. Niet alleen worden ze er ingewijd in de het dagelijkse leven in Vlaanderen in priv-bezit; Zuid-Nederlandse dialecten maar luisteren ze naar ver gaande van familiefilmpjes over communie tot halen uit het dagelijkse leven van weleer. De opnames documentaire amateurfilms van processiesen stoe Bernard de Witte werden in de jaren '60 in het kader van dialectonderzoek ten. De aandacht gaat specifiek uit naar die thema's (VRTBeeldarchief) opgenomendoor de vakgroep NederlandseTaalkunde die aansluiten bij de kerncollectie van het Huis van op zolder van de Universiteit Gent. We selecteerdendie fragmen Alijn. het Huis van Alijn. ten die inhoudelijk aansluiten bij het verhaal dat in het museum wordt verteld (www.huisvanalijn.be/taalkamer). Het zijn authentieke, boeiende en vaak verrassende getuigenissen uit het leven van alledag die het museum- bezoekeen extra tintje geven. In het verlengde hiervan situeert zich het project 'Op zoek naar bewegend beeld'.Via het medium van bewe gend beeld willen we de museumcollectie op een andere en aanvullende manier ontsluiten. Zonder enige twijfel is het gebruik van geluids- en filmmateriaal een van de meest boeiende manieren om een collectie 'volkskundige voorwerpen' te verlevendigen en om de bezoekerbijko mende informatie aan te bieden. Filmmateriaal kan meer dan objecten ook het alledaagseleven met de bijhoren de emoties oproepen en inzicht bieden in het 'wie /wat / hoe/wanneer-verhaal'.Het aspect 'bewegend beeld' ont brak tot voor kort nagenoegvolledig in de museumcol lectie. Een rondvraag bij andere volkskundemuseain Museumpeil25,voorjaar2006 _ 23

24 2. Sensibiliserenen wijzen op het belang van dit mate Respons riaal voor de lokale en regiogebondencultuurge De responswas groter dan we ooit hadden durven schiedenis.Ook mede als gevolg van het niet steeds hopen. In totaal reageerden117 personenop de oproep, beschikbaarzijn van afspeelapparatuur blijven deze samen goed voor meer dan 1350 filmrolletjes (8mm, filmpjes in de kast of op zolder liggen en worden ze super 8, 9,5mm, 16mm en 35mm), omgerekend20.000 op een bepaald moment weggegooid of komen ze in minuten film of 333 uur. Dezeenorme responshad verzamelaarscircuits of op rommelmarkten terecht. belangrijke consequentiesvoor het gehele project: het 3. Selecterenvan filmmateriaal om te integreren in de verzamelen,inventariseren, visioneren, selecteren,com permanente museumpresentatie. municeren en dergelijke. De omvang van de voorberei dende fase en de verwerking zou een enorme tijd in Voorbereidend onderzoek beslag nemen. De timing en de manier van werken dien Alle interessante literatuur met betrekking tot dit pro den bijgevolg bijgesteld te worden. ject werd verzameld, andere 'gelijkaardige' projecten in Vlaanderen werden opgespoorden gesprekkenvoor het Visioneren en inventariseren uitwisselen van ervaring en kennis werden gestart. Een Voor het visioneren van het 8mm materiaal zorgden we aantal werkbezoekenin Vlaanderen en Nederland werd voor eigen apparatuur. Voor het bekijken van het 16mm afgelegd en studiedagen gevolgd. filmmateriaal werd samengewerkt met het VRT-beeldar- Door het inventariseren van projecten, methodieken en chief en voor het 35 mm materiaal (brandbare nitraat doelstellingen konden we vergelijkingen uitbouwen. film) konden we een beroep doen op het Filmarchief Dezemethode van werken droeg er ook toe bij dat wij (Brussel).Het visioneren diende op een veilige en ver de eigen doelstellingen en het concept konden verfijnen. antwoorde manier te gebeuren. Uiteraard bleef het grote vraagteken: zal er reactie Van elke film werd een basisbeschrijvinggemaakt: con komen en hoeveelmateriaal zal worden binnengebracht tactpersoon, filmnummer, maker film, datering, formaat, dat bruikbaar zal zijn ? duur, kleur, geluid, onderwerp en beschrijving. We waren ons bewust van het feit dat het materiaal dat Selecteren wij zochten misschien niet zo gemakkelijk zou worden Nadat de films voorzien waren van een korte beschrij binnengebracht. Het betreft vaak persoonlijk materiaal ving van inhoud en toestand, konden we ze opdelen in waar veel emotionele binding aan hangt, in het bijzon een aantal categorien: der wanneer het een familiefilm betreft. We beslisten 1. niet van toepassing (zoals buitenlandse reizen, dan ook snel dat we een 'extra trigger' zouden nodig natuurdocumenten en reportages); hebben om de mensen makkelijker over de streep te 2. zeker in aanmerking; halen: 'indien de film wordt geselecteerddan komt een 3. twijfel (zoals onsamenhangendefragmenten en gratis kopie (dvd of VHS) beschikbaarvoor de bruikleen twijfels over kwaliteit/toestand). gever'.Daarnaastzou ook blijken uit de responsin welke mate mensenvertrouwen hebben in het museum om De films werden getoetst aan drie selectiecriteria: hun materiaal af te leveren.Al dit materiaal heeft een Tijdsperiode:jaren '40 tot jaren '70 (op enkele uit uniek karakter en verlies zou onherroepelijk zijn. Ook de zonderingen na). informatie over het gebruik van het materiaal diende Inhoud: familiegebeurtenissen en huiselijke taferelen duidelijk te zijn. De communicatie over het project zou (zoals geboortes,eerste levensjaren,verjaardagen, een belangrijke factor zijn in het succesof falen van dit communie en huwelijk), vrije tijd en ontspanning project. Met de eigenaarsvan de films onderhielden we (zoals uitstapjes naar zee en dierentuin), feesten door middel van nieuwsbrieven gedurende het hele tra (zoals Pasen,Kerstmis,dorps- en wijkfeesten, kermis, ject contact. Zo bleven ze op de hoogte van het verloop optochten, inhuldigingen en circus), eerste school en de stand van zaken. In de laatste nieuwsbrief advi dag, schoolfeesten,de komst van de Sint en derge seerdenwe de eigenaarsover de bewaring van de film lijke. rollen. Toestand:zoals conditie van de materile drager en kwaliteit van de filmbeelden (onscherpte,sterke ver Bekendmaking van het project via een oproep naar kleuring). het publiek Zodra de doelstellingen duidelijk omschrevenwaren, Van de 20.000 min werden uiteindelijk geselecteerd: lanceerdenwe door middel van een flyer de oproep 1000 min 16mm-film, 5000 min 8mm-film en 150 GEZOCHT: 'gezocht bewegend beeld'. We kozen voor een oplage van 30.000 stuks om het project in heel Vlaanderen min 9,5mm-film. In totaal betreft het 100 eigenaars. Aan hen werd toestemming gevraagdvoor het gebruik. BEWEGEND bekend te maken. De flyers werden verspreid via diverse Daarnaastwerd met hen een overeenkomstafgesloten BEELD IE OUDEFILMPJESMM, SUPERB.16MM..) HEEFTEUDEZE kanalen. Alle film- en videoclubs in Vlaanderen werden aangeschreven.Ook bezochten we filmbeurzen en ande rond de modaliteiten van het gebruik. re plaatsen, waar amateurfilmers of genteresseerden Digitaliseren en bewaren TERBESCHIKKINGII STELLERAARHETWHS VARALIJR HOORDIT PROJECTOF TE MEERKIL ETER OVERDIT PROJECT, KARCONTACT OPNEMERMET HETMUSEUM. komen.Voorafgaand aan de verspreiding organiseerden Intussen werd ook informatie ingewonnen over het we een persconferentie en informeerden we de pers ook aspect digitalisering en bewaring. Hierover bestaan Flyermetoproep via e-mail. immers zeer veel vragen, onduidelijkheden en verschil- 24 Museumpeil25,voorjaar2006

25 lende meningen. Er bestaat op dit moment geen consen maken n waarmee montage van het materiaal sus/standaardover de 'beste' werkwijze en materile mogelijk is. drager.Ook is er een zeer snelle evolutie op het vlak van de technische mogelijkheden.Aan verschillende bedrij Opbouw van een digitaal archief ven en experts in Vlaanderen en Nederland werd advies Het overzetten van de tapes naar een harde schijf bete gevraagd.Ook werden studiedagen gevolgd en (online) kent de start van de uitbouw van een digitaal archief literatuur geraadpleegden verzameld. van bewegendebeelden. Dezekeuze laat toe dat het Alle verkregen informatie werd naast elkaar gelegd en filmmateriaal maximaal beschikbaaren consulteerbaar is afgewogen. Hoe meer informatie werd verworven, hoe voor gebruik 'op maat'. Elk filmpje is op de harde schijf beter de mogelijkheden, moeilijkheden en meningsver afzonderlijk te bekijken en te bewerken. Dit zou niet het schillen in beeld kwamen. Gelukkig konden we steeds geval zijn wanneer het filmmateriaal enkel op dvd's of terugvallen op onze doelstellingen en speeldede wijze andere dragers zou zijn vastgelegd. Bijvoorbeeld: alle waarop wij het materiaal in het museum wensen te filmfragmenten die betrekking hebben op het Sinter gebruiken, een beslissenderol in de keuzevan de wijze klaasfeest,kunnen uit het archief worden gehaald en van digitalisering en bewaring. We focusten daarbij niet gemonteerd worden voor een presentatie rond 6 decem alleen op het 'gebruik hier en nu'. We hebben ook beslis ber in het museum. singen genomen die voor de toekomst van het materiaal en het gebruik ervan zeer belangrijk zullen zijn. Dit had Vervolg? tot gevolg dat we een groot deel van het beschikbare Omwille van het belang van dit materiaal en de meer budget hebben genvesteerdin techniek en materiaal waarde die het biedt voor de studie van de cultuur van voor een optimale digitalisering en bewaring. De wijze het dagelijkse leven, zal het museum dit project niet als waarop de digitale bewaring gebeurt, is immers beslis 'afgerond' beschouwen,maar continueren. Hiervoor zul send voor het gebruik van het materiaal n voor de len natuurlijk de nodige budgetten dienen te worden overlevingskansenvan het materiaal. Omwille van het ingezet. De uitbouw van het digitale filmarchief biedt feit dat het de bedoeling van het project is om filmma nieuwe mogelijkheden voor de presentatie van de cul teriaal op verschillende manieren te kunnen gebruiken in tuur van het dagelijkse leven. Ook draagt het op een de museumopstelling (in de vorm van digitale kopie) en andere manier bij tot de collectievorming. In de komen het museum geen bewaarfunctie voor de originele ban de maanden staat het verzamelenvan contextinformatie den heeft - eigenaars krijgen hun origineel terug! - leek in samenwerking met de makers/eigenaarsop de agen de investering voor opslag en bewaring van het materi da, gevolgd door een publiekspresentatie.Naast een ten aal op een 'harde schijf, naast het bewaren van een toonstelling streven we ernaar om te komen tot een digitale moederkopievan hoge kwaliteit op digibeta de integratie van het filmmateriaal in de permanente beste optie. opstelling en tot een online filmdatabank. Door deze manier van werken zijn we erin geslaagdom Vooraleer de effectieve digitalisering van start kon gaan, heel wat expertise op te bouwen rond het verzamelen, dienden tal van voorbereidendearbeidsintensieveacties bewaren en gebruiken van bewegend beeld. Uit de vra te worden ondernomen,zoals het sorteren van de for gen die ons dagelijks bereiken rond digitalisering en maten, het controleren van de lassen,het reinigen van bewaring, blijkt een grote noodzaakaan voorbeeldpro de filmstroken en het overzetten van kleine filmrollen op jecten. grote spoelen. We lieten vervolgens een aantal firma's een digitalise Wie meer wil weten over dit project, dan wel praktische ringstest van een aantal films doen, waarna we de resul of technische vragen heeft, kan terecht bij: taten (zoals kwaliteit, manier van werken en prijs) door het Huis van Alijn, Kraanlei 65, 9000 Gent. kenners lieten vergelijken. Op basis hiervan hebben we Tel. (+32) 09 269 23 55; fax (+32) 09 269 23 58 uiteindelijk twee firma's geselecteerd. en bij [email protected]; algemene informatie: www.huisvanalijn.be. Keuzevan de dragers Op basisvan de doelstellingen van het project n reke ninghoudend met het belang van een goede bewaring, kozen we ervoor om elke film op twee verschillende dra gers te laten brengen. A. Digibeta: Op dit moment nog steeds de best moge lijke digitale kopie. Dit is de moederkopiemet de hoogste kwaliteit en wordt niet 'gebruikt', maar enkel bewaard. Dezetapes vormen het archief voor de lange termijn bewaring. B. DV-CAM: Dezekopie is de werkkopie. Dezekopie kan geladen worden in een videodeck en computer - Dhr. de Budt met opslag op harde schijf - zodat we zelf dvd's kunnen 16 mm camera. Museumpeil25,voorjaar2006 25

26 Jan Dewilde, conservator Wat We zelf doen, doen we beter? Tijdelijke tentoonstellingen en onderzoeksopdrachten van de Stedelijke Musea leper Het samenwerkingsverband Stedelijke Musea leper omvat vijf, zeer uiteenlopende musea met als 'locomotief het In Flanders Fields en Annick Vandenbilcke, Museum (IFF). Een beperkte ploeg medewerkers neemt het wetenschappelijk wetenschappelijk onderzoek op zich. Sedert 1998 bieden deze musea medewerker In Flanders Fields jaarlijks een indrukwekkend programma aan. Museum, leper Naast tijdelijke tentoonstellingen omvat het programma praktijk verworven kennis nemen ze jammer genoeg ook concerten, conferenties, exploratietochten, literaire mee. Het bleek ook noodzakelijk om concrete afspraken ontmoetingen, zoektochten en dergelijke. Naast het te maken over het door hen verzamelde materiaal bestuderenvan de eigen collecties vergt de voorberei (moderne media zoals het internet, geheugensticksen ding van tijdelijke tentoonstellingen heel wat extra laptops, maken de overdracht van data immers zo opzoekwerk. De afgelopen jaren hebben we hiervoor gemakkelijk!). Zo werden heel wat onbekendegegevens soms (noodgedwongen)op externe medewerking kunnen uit de meest uiteenlopende openbare en priv-archieven rekenen.We geven een overzicht aan de hand van enke verzameld, wat schitterend materiaal voor artikelen of le tijdelijke tentoonstellingen aangevuld met onze erva zelfs boeken oplevert. Dat onze tijdelijke medewerkers ringen en overwegingen. aangezocht worden door uitgevers om met dit materiaal Het IFForganiseert vanaf 2002 om de twee jaar een iets te beginnen, kunnen we niet verbieden, maar er grote tijdelijke tentoonstelling. Voor de noodzakelijke werd wel duidelijk overeengekomendat ons project historische researchvoor de tentoonstellingen Deadlines. voorrang krijgt op derden. Oorlog,media en propaganda in de 20ste eeuw (in 2002) en De Laatste Getuige.Het oorlogslandschapvan de Vluchten voor de oorlog. leperboog (2006) werd een extra researchertijdelijk Belgische vluchtelingen 1914-1918 aangeworven gedurende het jaar dat aan deze tentoon (IFF, 2004). stellingen voorafging. Het onderzoekvoor dezetentoonstelling werd gedeelte lijk uitbesteed aan het bureau van de ontwerper, dat Dezehistorici kregen nauwkeurig omschrevenopdrach gediplomeerde historici in dienst heeft (de kosten zaten ten die binnen het toegemeten tijdsbestek afgewerkt verrekend in het totaalbudget). Dit onderzoekwerd ver moesten worden. Ze woonden regelmatig de stafverga deeld: het ontwerpbureau nam Belgischeen Nederlandse deringen van het wetenschappelijke personeelbij zodat archieven voor zijn rekening, Franseen Britse archieven iedereenop de hoogte was van de vorderingen, proble werden door onze eigen medewerkersbezocht. De ont men aangekaart konden worden en gezamenlijk naar werper heeft zeer correct gehandeld: alle resultaten van oplossingen kon worden gezocht. zijn onderzoekwerden nadien ter beschikking gesteld Foto: Stedelijk De resultaten van hun onderzoek blijven aldus in huis, van het museum.Onsteam moest er wel over waken dat Onderwijsmuseum,leper de tijdelijke medewerkersechter niet. Heel wat in de alle landen evenredig aan bod kwamen: de ontwerpers hadden de neiging om hun onderzoekde voorrang te geven omdat ze deze situatie beter kenden. Maar aange zien de inhoud van deze tentoonstelling in zeer nauw - en voorbeeldig - overleg samengesteldwerd, kon dit worden bijgestuurd. i iruseum Kleinere exposities Het IFForganiseert naast deze grote tentoonstellingen ook heel wat kleinere expo's.Zo werd er een reeks gestart waarin we kunstenaarsvoor het voetlicht bren Ichenhausen gen die de EersteWereldoorlog als ooggetuige mee maakten en hun ervaringen plastisch verwerkten. De eerste expo Kathe Kollwitz werd ons kant-en-klaar aan geboden en vergde aldus weinig onderzoek.De tentoon stellingen Karei Lauwers en Maurice Langaskenswerden daarentegen volledig in huis geconcipieerd.De uitge breide schenking van werken en documenten van Karei 26 > Museumpeil25,voorjaar2006

27 Lauwersen de in omvang nog grotere aankoop van wer uitgave voor het grote publiek in onze reeksOorlogsgetui- ken van Langaskenswaren trouwens de rechtstreekse gen. Dezepublicatie werd bijeengeschrevendoor een paar aanleidingen voor deze manifestaties. Het onderzoekwerd mensenvan het wetenschappelijke team en een aantal binnen de ploeg van het museum verdeeld: de resultaten gastschrijvers. werden in twee lijvige catalogi gepubliceerd. De twee deelcollecties werden aldus grondig bestudeerd,gedigita Maar de 'Lange-story goes on'. De uiterst accurate aante liseerd en geregistreerd,in een ruimere context geplaatst keningen van deze Duitse officier zullen integraal toegan en gepresenteerd.Het wetenschappelijke personeelkon kelijk gemaakt worden via de website van het museum. aldus zelf een expertise opbouwen betreffende deze kun Daartoe werden de twee promotoren van de Lessius stenaars,wat ook elders niet onopgemerkt bleef en zelfs Hogeschoolaangesproken.Zij hebben de vertalingen van tot nieuwe tentoonstellingen over deze kunstenaarsgeleid de vier studentes nagelezenen geredigeerd.Eind 2006 zal heeft. de tentoonstelling te zien zijn in het PreussenMuseum in In 2001 organiseerdenwe in dezelfde reekseen tentoon Minden! Voorwaar, een mooi orgelpunt voor dit omvang stelling omtrent het oorlogswerk van de Antwerpse kun rijke project: een realisatie waarvan het onderzoekdoor stenaar EugeenVan Mieghem. Eeneerder toevallige ont zeer veel personengebeurdezodat de cordinatie ervan, moeting met Erwin Joos,de conservator van het Van absoluut noodzakelijk in eigen huis, zeer belangrijk is. Mieghem Museum, leidde op zijn voorstel, tot deze mani festatie. Hijzelf selecteerdede werken, in nauw overleg Tijdelijke tentoonstellingen met onze ploeg, en bracht ons in contact met De tijdelijke tentoonstelling EugeenYoors- opnieuw een Gustaaf De Landtsheerdie de opdracht aanvaarddeom Antwerpenaar! - kwam er dan op voorstel van de gedele tegen een financile vergoeding een studie te schrijven geerd bestuurder van de gelijknamige Stichting/Founda over deze weinig gekende periode uit het leven van Van tion. Het onderzoekwerd verdeeld tussen laatstgenoemde Mieghem. Een beperkt team dus dat snel en efficint tot en enkele personenvan het wetenschappelijke team van een mooi resultaat leidde. de Stedelijke Musea. Niettegenstaande het tijdsgebrek Hetzelfde gold voor de samenwerking, in datzelfde jaar, leverde het noodgedwongenbeperkte onderzoektoch met Luc De Munck, archivaris bij het RodeKruis Vlaande markante resultaten die in een catalogus gepubliceerd ren, die in opdracht van en in samenwerking met het IFF werden en o.a. een aantal pertinente - en gretig geko de tentoonstelling De Grote Moeder in de Grote oorlog pieerde - onwaarheden in de biografie van deze kunste realiseerde(2001). naar rechtgezet hebben. De tentoonstellingen met werk van hedendaagsekunste Rudolf Lange naars die in opdracht van het museum als artist-in- Vluchten voor de De tentoonstelling Rudolf Lange,oorlogsgetuige 1914- residenceeen werk creren onder de belforttoren nemen oorlog. Belgische 1918 (2004-2005), daarentegen was een onderdeel van een speciale plaats in. De kunstenaarsvoeren immers hun vluchtelingen in de een zeer omvangrijk project rond de ontsluiting van een eigen 'onderzoek' uit: zo bezoekenze het museum,de Eerste Wereldoorlog permanente bruikleen (15 dagboekjes,8 tekenboekjes,een stad en streek, alleen of onder begeleiding van iemand 1914-1918 70-tal aquarellen en een aantal egodocumenten).Het ganse project kwam uit de startblokken toen de Dienst Cultuur van de Provincie West-Vlaanderen,door schen king eigenaar van dit uiterst waardevolle en omvangrijke legaat van Lange,instemde om een tentoonstelling in het IFFfinancieel en organisatorisch mee te helpen onder steunen. Naast de kleine wetenschappelijke ploeg van het IFFkon en kan het project rekenenop een hele scharevrijwilli gers. Eenbejaard Duits echtpaar vertaalde en dactylogra- feerde de vijftien dagboekenvan het Hoogduits naar modern Duits. Een Duitse professorcorrigeerde de 1500 vertaalde bladzijden. Vier studentes aan de LessiusHoge school in Antwerpen vertaalden de dagboekenvan het Duits naar het Nederlandsin het kader van hun eindwerk. Zij deden dit met heel veel inzet en emotionele betrok mm. kenheid. Ook hun promotoren raakten begeesterddoor het project. Alle materiaal werd op vrijwillige basis en uiterst zorgvuldig digitaal gefotografeerd. Velen stonden ons bij met historisch en taalkundig advies.Vooral het advies van de twee vaste vrijwilligers van het Documenta tiecentrum was onmisbaar. Dit alles leidde tot een weten schappelijk onderbouwde en esthetisch mooie tentoon stelling waarvoor de researchgebeurdedoor eigen wetenschappelijk personeel.Bij de vernissagevan de ten toonstelling verscheeneen populair wetenschappelijke Museumpeil25,voorjaar2006 27

28 van het wetenschappelijke team of duiken in het docu resultaten van hun onderzoekgepubliceerd te zien in mentatiecentrum in de collectie foto's, films, boekenter een catalogus en gevisualiseerdvia de tentoonstelling. voorbereiding van hun creatie. Dit scheppingsprocesis Een lid van het wetenschappelijke team van de musea voor iedereendie erbij betrokken is telkens een bijzonder begeleidt de doctorandus zeer nauw: zij werken het con leerrijke ervaring. Hun eisen (het zijn immers kunste cept uit dat door de stuurgroep besprokenen aangepast naars)zijn niet altijd even gemakkelijk realiseerbaar, wordt n schrijven alle teksten. Enkeleaddertjes onder maar het eindresultaat was tot hiertoe telkens een het gras die telkens weer opduiken: academici hebben indrukwekkend en ontroerend kunstwerk: het steeds moeilijk met het schrijven van teksten naar Val Carman (1999), Berlinde De Bruyckere(2000), een breed publiek toe. Zij vrezen blijkbaar dat een voor Li Van Stappen (2001), Ann Veronica Janssens(2002), iedereenbegrijpbare taal niet ernstig genoeg overkomt. Dora Garcia (2002), Mark Anstee (2003), Hans Op de Beeck(2004) en Doron Solomons (2005) waren hier te De ene onderzoekeris al veel gemakkelijker te overtui gast. gen dan de andere, dat een vlot leesbaretekst niet min der waardevol is dan een tekst met honderdenvoetno Wetenschappelijke benadering ten en met het woordenboek bij de hand. We moeten De tentoonstellingen die opgezet zijn door het Stedelijk hierop als wetenschappelijk team dus telkens weer nauw Museum leper (kunst en volkskundige collecties), zijn toezien. Ook voor het visualiseren zelf van hun onder totnogtoe bijna uitsluitend gebaseerdop eigen weten zoek komt onze ervaring zeker goed van pas,zodat een schappelijk onderzoek. tentoonstelling niet louter uit alleen maar documenten Het Stedelijk Onderwijsmuseumdaarentegen hanteert op papier zou bestaan.Voor ons beperkt wetenschappe een andere, interessante manier van werken. Dit muse lijke team is deze manier van werken echter goud waard um wordt geleid door een stuurgroep waarin onder meer en werkt het contact met de academischewereld ver docenten van de departementen Historische Pedagogiek frissend en stimulerend. van de Vlaamse Universiteiten zetelen. Zij zijn aldus per Bovendienbiedt het over vele jaren een keuzeaan inte fect op de hoogte van het recente wetenschappelijk ressantetentoonstellingsthema's. Het ligt voor de hand onderzoek.Doctorandi die een proefschrift afwerken (of om te stellen dat wetenschappelijk onderzoekdoor eigen pas voltooid hebben) waarvan het onderwerp in aanmer gemotiveerd personeel,dat voor een lange periode in king komt als tijdelijke tentoonstelling, worden op hun vast dienstverband is, de beste manier van werken is. Dit advies uitgenodigd om tijdelijk in de stuurgroep te zete is niet altijd mogelijk. Onderzoeksopdrachtendoor tijde len. Dezedoctorandi krijgen aldus de unieke kans om de lijk personeelof door derden kan de werkdruk verlichten en zelfs stimulerend en inspirerend werken. Efficinte opleiding en begeleiding zijn noodzakelijk, evenals het Museum Magazijn vooraf maken van goede afspraken - en tref zo nodig maatregelen - om het resultaat van dit onderzoekte verankeren in de eigen instelling. Uw partner voor de museumwinkel Assortiments- en inrichtingsadvies Custommade producten in kleine aantallen Museale producten uit binnen- en buiten land, zoals: Replica glas, tinnen replica's, historisch speelgoed en koelkastmagneten met afbeeldingen van kunst Zie ook onze site op internet: www.museumbv.nl E-mail [email protected] Of bezoek ons kantoor/showroom: Hendrik Jacobszstraat 14 1075 PD Amsterdam (nabij Vondelpark) tel. 020 4711 723 fax 020 4713 45 28 Museumpeil25,voorjaar2006

29 Musea en amateurs Samenwerking bij natuurhistorisch onderzoek Amateurs hebben altijd een belangrijke rol gespeeld bij natuurhisto Girbe Buist, risch onderzoek. Het is daarom van belang dat natuurmusea goede provinciaal museumconsulent, relaties onderhouden met deze doelgroep. Zij vormen de oren en ogen Stichting Kunst Et van de wetenschap. In het kader van dit themanummer over musea en Cultuur Overijssel onderzoek spraken wij hierover met Johan Mulder en Jaep van Dijk. Johan Mulder (63) is amateur-geoloog en bekleedde tioneel netwerk vormen met wetenschappelijke instel diverse bestuursfuncties bij natuurmusea en de Geolo lingen." gische Vereniging Nederland.Jaep van Dijk (55) is uni versitair geschoold geoloog en bioloog en was achter Belang van de amateur eenvolgensdirecteur van het Natuurmuseum West- Van Dijk: "Musea moeten in het belang van de weten Overijsselen het Ecodromete Zwolle. Thans heeft hij schap niet alleen goede relaties onderhouden met de een eigen adviesbureauop het gebied van natuur en onderzoeksinstituten. Ook moeten zij investeren in hun milieu. netwerk met de amateur-onderzoekers. Natuurhistorische museawaren en zijn voor geologi Wat doen natuurmusea aan sche en paleontologische vondsten sterk afhankelijk van onderzoek? amateur-geologen. Dezezijn voor de museavaak de Van Dijk: "De onderzoeksmogelijkhedenvan natuurmu oren en ogen in het veld. Vooral door personelebezuini sea zijn beperkt. Alleen grote museaals Naturalis heb gingen hebben de museasteeds minder tijd en midde ben genoeg conservatoren om wetenschappelijk onder len om in eigen beheer opgravingen of ander veldwerk zoek te kunnen doen. Als klein museum kun je te verrichten en contacten met ontgronders te onder nauwelijks de wetenschappelijke functie uitoefenen. Als houden. conservator van zo'n museum heb je het te druk met Dezelaatste activiteit moet niet worden onderschat, andere taken als presentatie, educatie en registratie. want veel belangrijke geologischeen paleontologische Jaep van Dijk Bovendienvinden de meeste subsidiegeversdeze taken vondsten worden gedaan bij ontgrondingen: bij zand Foto: Henk Boudewijns belangrijker dan het doen van onderzoek. en grintgroeves, bij de aanleg van wegen, kanalen en Daarnaast maken de moderne natuurwetenschappen andere bodemontsluitingen. Goedecontacten met ver tegenwoordig gebruik van zeer geavanceerdeonder gunninghouders en ontgronders zijn daarom voor de zoeksmethodenzoals de DNA-techniek. De daarvoor beschermingen instandhouding van bodemvondsten benodigde investeringen zijn niet haalbaar voor kleinere van belang. Het ontbreekt de musea meestal aan vol musea.Wel kunnen natuurmusea hun verzamelingen doende mogelijkheden om in deze relaties te investeren. toegankelijk maken voor de wetenschap en zo een bij Dit in tegenstelling tot sommige amateurs die veel van drage daaraan leveren. Daarom moeten zij wel goede hun vrije tijd aan hun veldwerk bij ontgrondingen contacten met universiteiten en onderzoeksinstituten bestedenen doorgaansgoede relaties met de ontgron houden en zorgen dat waardevolle vondsten bekend ders onderhouden.Ook daardoor wordt het belang van worden bij de wetenschap. amateurs alleen maar groter." Zo werden hier in de regio Zwolle bijvoorbeeld bijzon Mulder: "De meeste objecten in natuurmusea zijn dere paardenbeenderengevonden die wij niet konden afkomstig van regionale particuliere verzamelingen en plaatsen. Daarom hebben wij deze vondsten onder de kwamen en komen daar terecht door schenking, legaat aandacht van wetenschappersgebracht en die conclu of erfenis en soms door aankoop. In dit licht is het deerden dat het hier om de restanten van een in Neder begrijpelijk dat de natuurmusea doorgaans investeren in land tot nu toe onbekendepaardensoort ging." hun relaties met de (verenigingen van) amateur-verza melaars.Zij doen dit op verschillende manieren, bijvoor Mulder: "Natuurmusea kunnen inderdaad zelf weinig beeld door accommodaties en bijbehorende faciliteiten wetenschappelijk onderzoekdoen. Wel kunnen zij dit ter beschikking te stellen voor bijeenkomsten van orga onderzoek bevorderendoor verzamelingen aan te leg nisaties en amateurs. Ook kan dit door hun mediatheek gen, dezevia goede registratie te ontsluiten en deze voor amateurs gratis open te stellen en door assistentie gegevensactief onder de aandacht van de wetenschap te verlenen bij het determineren van vondsten, hulp te te brengen. Daarnaastkunnen zij de resultaten van dit bieden bij het beherenvan waardevolle priv-col lecties onderzoekvia exposities en publicaties wereldkundig ofte adviseren inzake de registratie van de objecten en Johan Mulder maken. Het is van groot belang dat museaeen opera het preparerenen conserverenvan de vondsten. Foto: Henk Boudewijns Museumpeil25,voorjaar2006 29

30 tenlandse markt. Dit is mede een gevolg van onvoldoen de heldere regelgevingvoor dezevondsten bij ontgron dingen. In de huidige voorschriften bij ontgrondingen is weliswaar opgenomen dat vondsten bij grondverzet gemeld moeten worden bij de provincie, als redelijker wijs kan worden vermoed dat dezevan historisch, oud heidkundig of wetenschappelijk belang zijn. Maar tot nu toe vinden geen meldingen plaats van bodemvondsten van geologischeof paleontologische aard. Geconstateerd moet worden dat het de provincie aan kennis ontbreekt. Teveel geologische bodemvondstenonttrekken zich nu aan het zicht van Overijsselsenatuurmusea. Daardoor gaan er mogelijkheden voor het verwerven van weten schappelijke kennis verloren. Wij vinden het dringend gewenst dat ook deze bodemschatten worden gemeld, zodat beoordeling en registratie kan plaats vinden. Dit ter vergroting van wetenschappelijke kennis over onze geschiedenisen de inzet daarvan naar de samenleving." Van Dijk: "Om te bereiken dat belangrijke bodemvond sten wel ter beoordeling aan de wetenschap worden voorgelegd, hebben wij de Provincie daarom voorgesteld om de provinciale voorschriften voor ontgrondingen Mammoet in Overigenskomt het omgekeerdeook voor: niet zelden anders en beter vorm te geven.Ook stellen de Overijssel Enschede laten de natuurmusea zich door de vrijwilligers uit de se natuurmusea voor om per regio, en in overleg met de Foto:HenkBoudewijns kring van de gevorderdeamateurs bijstaan bij de uitvoe afdelingen van de NederlandseGeologischeVerenigin ring van beheerstaken." gen, een contactpersoon aan te wijzen, die in actie komt bij de melding van een bodemvondstdoor een ontgron- Van Dijk: "Natuurlijk doet zich in de relatie tussen ama der. Dezecontactpersonen worden aangestuurd vanuit teur-geologen en natuurmusea af en toe ook een gezon de musea.De museazullen de werkzaamhedenen de de spanning voor rond de eigendomsrechtenvan de basiskostenvan de contactpersoon opnemen in hun vondsten. Als er bij een ontgronding een uniek object te werkplannen en reguliere begroting en daarin ook struc voorschijn komt, zal de amateur - doorgaansde vinder - tureel aandacht bestedenaan hun relaties met amateurs dat graag aan zijn verzameling toevoegen. Maar hetzelf en ontgronders. In hun jaarverslagen worden de bodem de geldt voor het natuurmuseum in de regio waarin de vondsten gerapporteerd." vondst is gedaan en soms ook voor het nationaal natuurmuseum Naturalis in Leiden.Gelukkig heeft dit Scholing van amateur-geologen en -paleontologen op hier in Overijsselgeen effect op de goede betrekkingen het terrein van registreren, preparerenen conserveren tussen beide partijen. Beide zien in dat het belangrijker van objecten, is in deze opzet extra belangrijk. Museum is te weten en vast te leggen in openbare registers,wat consulenten kunnen deze ontwikkeling extra stimuleren er gevonden is, waar de vondst is gedaan en wie daar door op deze gebieden workshops en cursussente orga voor de zorg heeft, dan over eigendomsrechtente twis niseren. ten." Verdwenen objecten Mulder: "Beide partijen maken zich overigens wel zorgen over het steedsvaker verdwijnen van waardevolle Overijsselseobjecten (en van de bijbehorende weten schappelijke gegevens)naar de commercile,vaak bui Museumkijkspe Spelenderwijshet museum ontdekken. Het museumkijkspelis een educatief spel voor kinderen vanaf 8 jaar, ieder spel wordt per museum ontworpen en heeft goede sponsormogelijkheden. Het spel wordt o.a.toegepast bij het Kaasmuseum in Alkmaar en Museum Egmond in Egmond aan Zee. Info: EfteesDisplaysTel:0725063754 30 _ Museumpeil25,voorjaar2006

31 Het laatste bastion Commercile firma's bestormen de poorten van het onderzoek Musea zijn lange tijd gesloten instellingen geweest. Maar net zoals de Ghislain Belmans, psychiatrische klinieken begonnen ze zich in de jaren zeventig open te zaakvoerder studiebureau Sien stellen voor derden. Zo werden steeds meer museale taken aan derden uitbesteed, van de bestrijding van houtworm in de collectie tot de observatie van het bezoekersgedrag. Anno 2006 vinden museaexterne oplossingenvoor alle een regio die (vroeger)de 'Druivenstreek' wordt aspectenvan onderzoek naar collectie en presentatie. genoemd,omdat er intensief aan druiventeelt onder Eenschande of een zegen?Wij pleiten voor een open glas werd gedaan. Elkegemeente heeft een boeiende opstelling van de museaen een dialoog tussen de ver collectie landbouwwerktuigen, maar onvoldoende mid schillende specialismen. delen om ze professioneelte bewaren, te bestuderen,te registreren en te presenteren.Aan ons werd gevraagd Als commercieel bedrijf besefje datje alleen geen een onderzoekte doen naar de haalbaarheidvan een markten kan maken.Je volgt de markten. En deze zijn intergemeentelijke museumwerking waarbij de vier cul voortdurend in beweging. Inspelend op de museale tuurdiensten samen n collectie zouden beheren en marktbehoeften evolueerdehet ontwerpbureau Sien in ontsluiten. de laatste jaren van tentoonstellingsmaker tot studie bureau voor museale presentaties en tentoonstellingen. Creatieve blik op de collectie - Veel musea hebben behoefte om het voorbereidend Liefde in een doodskop onderzoek,nodig voor de inrichting van de permanente Jarenlang staren op de bestaandecollectie werkt blik- tentoonstelling, samen met een extern bureau te vernauwend. Creatieve ontwerpers en externe menswe onderzoeken.Met een aantal voorbeelden willen we de tenschappersbij de collectieanalyse betrekken kan heel uitbesteding van dit type onderzoekaan derden bekij verrassendeen nieuwe perspectievenop de thematiek ken vanuit het perspectief van een ontwerper. van de collectie openen. Eenvoorbeeld. Het stadje Tie nen is bekendom zijn industrile vervaardiging van Haalbaarheidsonderzoek - Welke 'harde suikerklontjes'.Tienen heeft ook een suikermuse lijn uitzetten? um dat aanvankelijk voornamelijk bestond uit een col Waarom wordt suiker Voordat de collectie in een permanente tentoonstelling lectie landbouwwerktuigen: wiedhakjes (kleine hakmes in de meeste liedjes geassocieerd met aan het publiek wordt getoond, maken steeds meer sen), bietenzaaimachines,kettingeggen en myriaden liefde ? museaeen haalbaarheidsstudie.Is de collectie een suikerverpakkingen.De verwante thema's beperkten nieuw museum waard? Hoe positioneert de conservator zich bijgevolg tot seizoensarbeid,suikerconsumptie en Foto; Suikermuseum, of curator de collectie? Hoe uniek is deze positionering? suiker prohibitie zoals het verbod op suikerconsumptie Tienen. Hoe zal de markt hierop reageren?Wat zijn de ruimte lijke implicaties op het (beschermd)gebouw? Hoe ziet het businessplan eruit? Kortweg: een onderzoek naar de haalbaarheidvan het museale project. Enkele voorbeelden DeVlaamsevervoersmaatschappijDe Lijn is eigenaar van een grote collectie oude trams en bussen,alsook van een aantal beschermdeloodsen en tramstelplaat- sen.Tot nu toe voerde De Lijn een ad hoe politiek betreffende haar mobiele collectie en werd ze vaak op sleeptouw genomen door lokale tramverenigingen. Bij De Lijn is er bijgevolg ook geen sprakevan een museaal collectiebeleid. Sien werd als neutrale buitenstaander belast met een haalbaarheidsonderzoekdat moet bepa len of de collectie representatief is en hoe een muse umbeleid moet passenbinnen de mobiliteitstaak van de Vlaamsevervoersmaatschappij. Tweedevoorbeeld. DeVlaams-Brabantsegemeenten Overijse,Hoeilaart, Tervurenen Huldenberg liggen in Museumpeil25,voorjaar2006 _ 31

32 in de TweedeWereldoorlog. Sien werkte met de Franse straat (een gat in de wal waar men gevangenenopsloot) . voedselantropologeChristine Armengaud aan een ver en een verwijzing naar de galerij die meer achtergrond ruiming van de thematiek, wat leidde tot een verrui informatie geeft (in casu de galerij van oorlog en ming van de collectie. geweld). We luisterden hiervoor naar een aantal liedjes zoals Onderzoek naar publieksgedrag - . 'Sugar Baby Love','Candyman','Honey Honey' 'La Er zitten statistieken in mijn oren Poupede sucre' en 'Zoet als honing', en merkten dat in Naast onderzoek naar de collectie is onderzoek naar de " de meeste talen suiker geassocieerdwerd met liefde of presentatiemedia en het gedrag van de bezoekererg dood. De collectie en de thematiek werden in die zin belangrijk. Het OCIM in Frankrijk1brengt regelmatig erg uitgebreid door aankoop van nieuwe stukken en door goede cahiers uit met onderzoek naar de geheimen van . analysevan het historische materiaal. Een nieuwe col een goed onderschrift bij een collectiestuk, de verrader lectie suikergoed werd gekocht in Mexico waar het de lijke bochten in de leesbaarheidvan panelen, het belang ' traditie is om bij Allerzielen de doden te herdenken met van licht, tijd en contrast en verrassendetechnieken I " een avondmaal op het kerkhof. Kunstenaarsmaken voor voor geheugensteuntjes. de gelegenheid schedelsin suiker die op het graf wor- De laatste jaren kende b.v.de audiogids een sterke . den gebroken en door de kinderen worden opgegeten. opkomst als interpretatiemedium. Envan de weinig Andere disciplines - zoals antropologie, filosofie, sceno gebruikte mogelijkheden van deze toestellen is het leve grafie en musicologie - betrekken bij de klassieke ren van waardevol statistisch materiaal. Het gedrag van (kunst)historische collectieanalyse, werkt verruimend. elke museumbezoekerwordt immers op de flashkaart van de luistergidsen bijgehouden. Welke fragmenten . Inhoudelijk Plan - Ik houd van mijn heeft de bezoekerbeluisterd? In welke volgorde heeft straat hij de tentoonstelling bezocht? Hoe lang is hij gebleven? Eententoonstellingsontwerper start gewoonlijk pas als Welke audiotracks heeft de bezoekerniet uitgeluisterd? het inhoudelijke plan is uitgeschreven en de collectie is De museumonderzoekerszouden vaker moeten samen geselecteerd.Het inhoudelijke plan wordt meestal werken met de makersvan audiogidsen voor de analyse samengestelddoor de conservator/beheerderen een van deze statistieken, daar ze ontzettend belangrijke " wetenschappelijk team (of vrijwillige medewerkersin de informatie opleveren over de interesseen toegankelijk kleinere musea).Ontwerpers krijgen van (kleine) musea heid van de collectie. steeds meer de vraag om het inhoudelijke plan van het . wetenschappelijke comit uit te schrijven en vervolgens Als conclusie zou ik willen stellen dat de museale kern te herschrijven naar een bezoekersscenario.Het uitbe- taken - verzamelen,bewaren, ontsluiten, onderzoeken- " steden van het opstellen van inhoudelijk plan aan een niet te rigide van elkaar mogen worden gescheiden. extern bureau heeft als groot voordeel dat een niet Onderzoekenvanuit een ontsluitingsperspectief of de gespecialiseerdebuitenstaander de gulden middenweg ontsluiting zelfonderzoeken, leveren boeiende pluri- . zoekt tussen de verschillende disciplines. Soms levert de disciplinaire ontmoetingen en resultaten op. Musea die blik van een buitenstaander ook nieuwe invalshoeken externen inschakelenvoor voornoemd onderzoek kun op. Zo hebben we voor het nieuwe Stadsmusvan Has nen de visie op de collectie en de passievoor de thema selt (het vroegere stedelijk museum Stellingwerff-Waer- tieken alleen maar vergroten. Of om het met de woor denhof) na grondig etymologisch onderzoekvan de den van de filosoof Friedrich Nietzsche te zeggen: leve straatnamen van de stad Hasselt een nieuwe indeling de vrolijke wetenschap! voor de presentatie van de collectie uitgedacht (zie kadertekst 'Ontwerpbureau voedt HasseltseStadsmus'). Eenstraat vertelt namelijk alles over zijn stad: zijn ont- . staan, zijn cultuurlandschap, zijn religie en zijn econo- 10ffice de Cooperationet de l'lnformation Musographique, eenonder mie. Op basisvan het werk van prof. Grauwels werden zoeksinstituutvan en voor musea,in 1985opgerichtdoor het Ministerie 700 straten van Hasselt etymologisch geordend in zes vanJeugd,Opvoedingen Onderzoeken verbondenaan de Universiteit grote categorien.Als bij wonder stemden deze catego van Bourgogne. rien overeen met de hoofdindeling van de basiscollec- . tie van het stedelijke museum. Eenvoorbeeld: de eerste galerij stelt voorwerpen ten- " toon die betrekking hebben op de religieuze geschiede nis van de stad, zoals beelden van de heilige Virga Jesse en de abdij van de cistercinzerinnen in Herkenrode. In de duiding wordt verwezen naar religieuze straatna- men in Hasseltzoals de Capucienenstraat (naar de " paters Capucienen),de Gasthuisstraat (naar de Grauw zusters) en de Herkenrodesingel(naar de abdij van Her kenrode).Elke bezoekervan het Stadsmustikt bij het . binnenkomen zijn straatnaam in (bijvoorbeeld Kattegat- straat) en krijgt een uitleg van de betekenisvan zijn 32 _ Museum peil 25,voorjaar2006

33 Tips voor het Wat is de vraagstelling van het geschrevendocument. In dit docu inschakelen van onderzoek? ment (contract of overeenkomst) onderzoekers Wat zijn de beperkingen in tijd, wordt preciesomschrevenwelke ver Of je nu een extern bureau wilt ruimte en onderwerp? plichtingen wederzijds zijn aange inschakelenof een onderzoeker,een Waarin dient het onderzoek uit gaan. De overeenkomstzal antwoord student of een hogeschool: in alle te monden: een publicatie, ten moeten kunnen geven op de volgen gevallen zullen er afspraken moeten toonstelling, audiovisuele pro de vragen: worden gemaakt. Selectie van het ductie of een website? Wie is de opdrachtgever? bureau of de onderzoekermoet Welke eisen stelt de opdrachtge Wie is de opdrachtnemer? geschiedenop basisvan een aantal ver aan het onderzoekop het Wat is de opdracht? vooraf opgesteldecriteria. Dezekun gebied van toegankelijkheid, Wanneer moet de prestatie gele nen per opdracht verschillen. Maar controleerbaarheid en beschik verd zijn? op veel van de volgende vragen zal baarheid van gegevens? Wat kost het? eerst een antwoord moeten komen. Welke eisen stelt de opdrachtge Wordt in termijnen betaald, en Welk specialisme heeft de ver aan de onderzoekerqua vak zo ja: welke? onderzoekerof het bureau? gebied en onderzoeksbenade- Wie is namens beide partijen het Hoeveelpersonenwerken er? ring? aanspreekpunt? Wat voor projecten heeft het Hoeveeltijd is er voor het onder Op welke wijze is het werk geor bureau tot nu toe gedaan? zoek beschikbaar? ganiseerd?Is er een begelei Voor wie werd gewerkt? Hoeveelgeld is er beschikbaar? dingsgroep of stuurgroep? Zo ja, In hoeverre was men tevreden? Wie kan er gebruik maken van wat zijn de taken en bevoegdhe Wat kost het bureau (uurtarief de onderzoeksresultaten? den, en hoe zijn deze binnen of afgesprokenbedrag)? Wat gebeurt er met de onder deze groep verdeeld?Hoe wordt Is het bureau aangesloten bij zoeksresultaten na afloop van het overleg georganiseerd? vakorganisaties? het project? Op welke wijze wordt het werk Om vervolgens de geselecteerde Vervolgenskan een aantal bureaus ingedeeld en gepland: voorlopig bureaus nader te kunnen beoordelen, of onderzoekersworden uitgenodigd onderzoeksvoorstel,definitief kan gevraagd worden om een porte een nadere presentatie te geven en onderzoeksvoorstel,onderzoek, feuille met informatie over het een offerte uit te brengen op basis voorlopig verslag en definitief bureau, zijn deskundigheid en even van de projectbeschrijving. verslag? tuele specialismenen zijn tot dan Op grond van een beoordeling door Wie heeft de eigendom van de toe verrichte opdrachten. de projectorganisatie van achter onderzoeksresultaten,wie de grond en presentatie, en na onder auteursrechten en wie de De opdrachtgever heeft een beschrij handeling over prijs, inzet en gebruiksrechten? ving van het project waaraan de beschikbaarheidwordt uiteindelijk Het verdient aanbeveling bij auteurs onderzoekerzal worden verbonden. gekozenvoor een bureau of onder rechtkwesties juridische hulp in te De projectbeschrijving geeft in ieder zoeker. roepen. geval antwoord op de volgende vra De opdrachtgever legt de overeen gen: komst met het bureau vast in een JanSparreboom,Museumconsulent Ontwerpbureau voedt schappelijke werkgroepen hadden dimensie. De straatnamen werden Hasseltse Stadsmus intussen de thema's uitgewerkt die rode draad, herkenningspunt voor de het museum zeker aan bod wilde bezoeker,indeling voor de inhoud, Na jaren van reflectie was het voor laten komen. uitbreiding naar de stad n een het toenmalige Hasseltsemuseum Dit was de basis waarop een aantal mooi communicatiemiddel. We had Stellingwerff-Waerdenhof duidelijk. bureau's werd aangeschrevenvoor den het gevoel dat de ontwerpers Het museum zou in de eerste plaats de vormgeving. Tweevan de vier met ons dezelfde richting uitreden. een stadsmuseumworden waar de ingediende ontwerpen werden aan De dialoog was steeds open, er werd Hasselaarzich thuis voelt. gehouden. Daaronderwas het con geluisterd en - wat velen afschrikt - cept van SIEN,dat opviel door het de inhoud heeft nooit moeten boe Herkenning werd het sleutelwoord. gedurfde voorstel om alle Hasseltse ten voor de vorm, integendeel. Het Interne brainstormsessieshadden straatnamen als rode draad door het ontwerp sluit ook naadloos aan bij het idee opgeleverd de opstelling uit museum te gebruiken. Opvallend wat het communicatiebureau Ethi- te bouwen rond de groene boule was dat het ontwerpbureau een com als strategie had uitgewerkt vard, de vernieuwde stadsring van standaardwerk over Hasseltse voor wat intussen Het Stadsmusis Hasselt,langs de contouren van de straatnamen had geraadpleegden geworden: een ontdekking van Has eerste stadswallen. De leuke en dit ook als uitgangspunt had selt vanuit vogelperspectief. unieke collectie uithangtekens zou gebruikt voor de indeling van de kunnen dienen als aankondiging van thema's. Kortom, ons basisideekreeg Ann Delbeke, de verschillende thema's. Weten in alle opzichten een bredere ConservatorHet Stadsmus Museumpeil 25, voorjaar 2006 _ 33

34 Inte rdisciplinair onderzoek 'Heerlijk leven in de Heerlyckheit' Helma van der Holst, Het Dongha museum is een jong en klein museum. Het is vijfjaar Conservator Dongha museum geleden geopend en beheert twee collecties. In de ene collectie staat Dongen (N.Br.) het erfgoed van Dongen centraal. Deze collectie toont en verhaalt hoe mensen in Dongen en omgeving vanaf de prehistorie tot nu hebben gewoond en gewerkt. De tweede collectie toont elektrische apparaten uit de beginperiode van de toepassing van elektriciteit. In het museum is van november 2005 tot maart 2007 de gen tot een vruchtbare samenwerking tussen een bouw tentoonstelling Heerlijk leven in de Heerlyckheit: Het kas kundige en een archeoloog.Zij waren de initiatiefnemers teel van Dongente zien. Een lang en intensief interdis om de geschiedenisvan het kasteelterrein helder in ciplinair onderzoekging aan de tentoonstelling vooraf. beeld te brengen. Naast het museum werd een werk Er is samengewerkt door een archeoloog, een bouwkun ruimte ingericht om met een twintigtal vrijwilligers het dige en een cultuurhistorica met bijdragen van diverse vondstmateriaal te analyserenen te beschrijven. Het archeologischespecialisten,vele vrijwilligers en een sta project werd financieel ondersteund met provinciale en giaire. gemeentelijke subsidiegeldenen door particuliere spon sors. Archeologisch veldonderzoek De periode van archeologisch onderzoekbegon in 1987, Behoud en beheer toen er voorbereidingen werden getroffen voor het ont Het archeologische materiaal was in de loop der tijd wikkelen van een nieuw industriegebied in Dongen. De echter verspreid geraakt, zoals in veel Nederlandse bodem werd tot op grote diepte verstoord om het terrein gemeenten het geval is. De kasteelvondstenlagen in het bouwrijp te maken. De lokale heemkundekringvroeg aan Dongha museum, het Provinciaal Depot, bij amateur de gemeente toestemming voor een archeologisch archeologen en diverse erfgoedinstellingen. De conserva onderzoek.Het onderzoek resulteerde in ruim vijftien tor traceerde vervolgens de locaties en ondertekende duizend vondsten van een Heerlijk Huis uit de 14de schenkingsformulieren en langdurig bruikleencontracten eeuw. Een rapport volgde, maar pas tien jaar later, bij de met de betrokkenen. inrichting van het Dongha museum, kreeg de aandacht Daarnawerd een stagiaire van de Reinwardt Academie Heerlijk Huis voor het Heerlijk Huis een nieuwe impuls. aangetrokken.Zij stelde conditierapporten op en zorgde Dongen. tegelijkertijd voor herverpakkingvan de objecten in Vruchtbare samenwerking zuurvrije dozen.Voor het toekomstige behoud bleek het Aquarel: Ranko Hamelinck In 2002 leidden de ideen over het Heerlijk Huis in Don- noodzakelijk diverse objecten te restaureren. Daarvoor werd subsidie aangevraagden werden deze objecten naar enkele gespecialiseerderestauratieateliers overge bracht. Verhaallijn tentoonstelling en publicaties Eindelijk kon men aanvangen met het schrijven van de verhaallijn voor de tentoonstelling en het maken van plannen voor de inrichting. De conservator werkte hierbij nauw samen met beide onderzoekers.Voor de archeo loog vormde het onderzoekeen onderdeel van zijn pro motieonderzoek.Het leidde tot de publicatie van een boek dat gelijktijdig met de opening van de tentoonstel ling verscheen,met bijdragen van een archeo-botanicus, een collega-archeoloog en een specialist in archeologi sche dierenresten.1 Met de lokale vondsten en diverse bruiklenen geeft de tentoonstelling een beeld van het leven op het comfor tabele kasteel en wat er in de keukenvan het kasteel bereid is. Dit is mede mogelijk door het uitgebreide bot onderzoek. 34 e Museumpeil25,voorjaar2006

35 Vondsten Voor de tentoonstelling staan de materile vondsten die rond het Heerlijk Huis gevondenzijn, centraal. De vond sten geven informatie over de bouw- en bewoningsge- schiedenisvan het Huis dat Willem van Duvenvoorde vr 1350 liet bouwen. Van Duvenvoordewerd door uit gifte en exploitatie van omliggende veengronden een steenrijk edelman. Hij etaleerde zijn macht en rijkdom met de bouw van diverse kastelen, kloosters en heerlijke huizen, waaronder het Heerlijk Huis in Dongen.Het Huis fungeerde als jacht- en pronkverblijf en wasvoorzien van een hoeve, hoenderhof, duiventoren en moestuin. Rond het Huis Dongenwerd gejaagd, wat de aanleiding vormde voor menig feestmaal. De vondsten hebben dan ook veelal te maken met koken, eten, drinken en het bewaren van voedsel. Het betreft aardewerk,glas, metaal, hout, leer en botmateriaal. Een tafel gedekt met vaatwerk van 1350 tot 1650 is op de tentoonstelling te bewonderen.De conservator schreef een catalogus over het bereiden,eten en tafelen in de late Middeleeuwen.2Het boek toont de culinaire rijkdom van deze periode en is voorzien van veel middeleeuwse recepten. Bruiklenen De meest bijzondere bruiklenen komen uit het Nationaal Archief. Het betreft de oudste documenten van Dongen: de verkoopakte en een afschrift daarvan uit 1350 waar bij Van Duvenvoordezijn Heerlijk Huis verkoopt aan zijn bastaarddochter Beatrijs. Na 650 jaar zijn deze docu gesloopt en het Huis uit het landschapverdween. Dongha museum, menten tijdelijk terug in Dongen. In essentie is het, dankzij intensief onderzoek,nu terug Dongen te zien in het Dongha museum. In 1500 wordt de heerlijkheid door schulden en wanda den van de laatste kasteelheeropgehevenen beloofden de inwoners hun trouw aan de Heervan Breda.Rond ' Koopmanschap, H. (red.): In Dongen stond een huis. Oosterhout: 2005. 1656 brandt het Huis af, waarna de gebouwen werden 2 Holst, H. van der: Heerlyck tafelen. Dongen: 2005. Nieuws uit Nederland Bureau LCM tratie Cultureel Erfgoed (DICE)van start gegaan. Het In maart 2006 is het bureau Landelijk Contact van gaat om incidenten zoals (poging tot) beschadiging, Museumconsulentenverhuisd van Amsterdam naar 's- brand en waterschade, maar ook bijna-incidenten wor Hertogenbosch.Gelijktijdig is Liesbeth Bijlmakers in den geregistreerd. Inmiddels is DICEeen feit. De databa dienst getreden als beleidsmedewerkerLCM. De nieuwe se is toegankelijk via www.erfgoedincidenten.nl. We zit adresgegevenszijn. ten nu in een pilotfase, waarin we bekijken hoe de invoer van incidenten in de praktijk bij een kleine groep Stichting Landelijk Contact van Museumconsulenten instellingen verloopt. De preventienetwerken in Delft, Postbus1325, 5200 BJ 's-Hertogenbosch Den Haag, Leidenen Rotterdam zijn hiervoor heel Liesbeth Bijlmakers, beleidsmedewerker geschikt, omdat er verschillende organisaties in verte Bezoekadres:Parade18, 5211 KZ 's-Hertogenbosch genwoordigd zijn en deze instellingen vooruit lopen op T 073 615 62 73 het gebied van calamiteitenpreventie. F 073 615 62 63 In het najaar van 2006 zal DICElandelijk voor alle erf E [email protected] en liesbethbijlmakers goedinstellingen gaan functioneren. @erfgoedbrabant.nl I www.museumconsulent.nl. (in ontwikkeling) Voor meer informatie: Carlijn Agterberg Incidentenregistratie Afdeling: HKC Fysiek Beheer KB Telefoon: 070 - 314 05 49 In oktober 2005 is het project DatabaseIncidentenregis E-mail: [email protected] Museumpeil25,voorjaar2006 3 5

36 De leertheorie van Kolb in het Els Hoogstraat en en Annemarie Veis Heijn: De leertheorie museum van Kolb in het museum,Dromer DenkerBeslisserDoener. Dezepublicatie is een neerslagvan het project Amsterdam: Museumvereniging,2006. Leerstijlen von Kolb dat in de periode 2003-2005 werd uitgevoerd. In nauwe samenwerking met vier musea- Voor meer informatie: www.museumvereniging.nl Maritiem Museum Rotterdam, Museum voor Communica tie te Den Haag,Zaans Museum te Zaandam en Zcala te MusiP: Eruit halen wat erin zit Den Haag - is de praktische vertaling van de theorie van Onlangsverscheenhet verslag van het symposium dat op Kolb onderzocht. 27 mei 2005 werd georganiseerdrond MusIP,het Muse Het boek behandelt de leertheorie van Kolb en de inzich um Inventarisatie Project. De titel van het boekje is het ten die de theorie biedt in het leergedragvan museumbe zelfde als het motto van de dag: MusIP: Eruit halen wat zoekers.Het gaat ook over de vraag of het mogelijk is erin zit - De database Collectie Nederland als bron voor om, gebruikmakendvan de leertheorie van Kolb, 'rijkere' museumbeleid.Aan de orde komen het ontstaan en het tentoonstellingen en opstellingen te maken, die in nog waarom van MusIP en de landelijke website. Daarnaast sterkere mate toegankelijk zijn voor een breed publiek en bevat het boekje de verslagenvan de verschillende daarmee publieksvriendelijker zijn. Het boek geeft inzicht workshops die tijdens het symposium zijn gehouden.Voor in de theorie van het ervaringsleren en biedt praktische elke Nederlandseprovincie komt er ten slotte een deelne handreikingen om de theorie toe te passen.Tevensis het mend museum met zijn inventarisatieproject aan het een pleidooi voor het aanstellen van een publieksverte- woord. genwoordiger in het projectteam. Bij de publicatie hoort MusIPzelf is inmiddels in een ver gevorderd stadium. De een dvd waarop het procesen het resultaat van het toe meeste provincies hebben de inventarisatie afgerond en passenvan de theorie van Kolb in een museale presenta via www.musip.nl kunnen de gegevensvan ongeveer 600 tie getoond worden. museaen 6800 deelcollecties worden opgevraagd. In het boek wordt steeds een koppeling tussen theorie en Wilt u meer weten over MusIP,kijk dan op www.musip.nl praktijk gemaakt. Eenvaste leesvolgordeis hierdoor niet of bel uw provinciale museumconsulent.Eenexemplaar nodig, de lezer bepaalt zelf waar hij start: bij de film, de van het symposiumverslagis aan te vragen bij het Lande leerstijlentest, de ervaringen van de musea,de karakter lijk Contact Museumconsulentenp/a GeldersErfgoed, schetsenvan de vier leerstijlen, het theoretische kader of Postbus4040, 7200 BA Zutphen, tel. (+31) 0575-511 826. bij de praktische handreikingen voor de verwerking van Het boekje is gratis, maar voor verzending en administra de theorie in de praktijk. tie wordt 2,50 in rekening gebracht. U kunt deze uitgave bestellen door 22,00 (leden) of 26,95 (niet-leden) over te maken naar rekeningnummer 16 96 53 van de Museumverenigingonder vermelding van Kolb, uw postcode en huisnummer. Dezeprijs is inclusief BTWen verzendkosten.Na ontvangst van uw betaling wordt de publicatie direct toegestuurd. Nieuws uit Vlaanderen www.erfgoedsite.be, de digitale archief- of museumcollectiesof collecties onroerend gids in erfgoedland erfgoed. Tot slot is er de actuele rubriek In de kijker met Dankzij de Erfgoedsite kun je vanuitje luie zetel op ont relevante evenementen,publicaties of projecten. dekkingstocht door erfgoedland en ontdek je tal van Voor meer informatie: www.erfgoedsite.be. waardevolle digitale collecties. De Erfgoedsite is een dynamische portaalsite die een duidelijk overzicht geeft Invulboek van het volledige erfgoedlandschapin Vlaanderen.Je Goed nieuws voor registratie en collectiemanagement: vindt er informatie over de soorten cultureel erfgoed sinds 20 februari 2006 is het 'Invulboek - Handleiding (zoalsvoorwerpen, verhalen en gebouwen) n over bij digitale collectie- en objectregistratie' online op instanties en organisaties en personendie zich inzetten http://invulboek.museuminzicht.be. voor het cultureel erfgoed, onder wie beheerdersen bewaarders,vrijwilligers in erfgoedverenigingen en Het Invulboek biedt tal van mogelijkheden. In de eerste onderzoekers.Via de knop Digitale collecties krijg je plaats voor alle registrators, maar ook voor de publieks- rechtstreekstoegang tot tal van beeld- en verhalenban medewerkers en behoudsmedewerkersdie dankzij het ken, muziek- en liederenbankenen websites met Invulboek de objectregistratie beter kunnen gebruiken 36 Museumpeil25,voorjaar2006

37 en aanvullen. Immers registratie is samenwerking en een goed geregistreerd object is ht vertrekpunt van een geslaagdemuseumwerking. Het Invulboek is het resultaat van drie jaar werkgroepen en overleg met Vlaamse en Nederlandsemuseummede werkers en -consulenten. De registratiehandleiding biedt richtlijnen voor een vierhondertal velden in ADLiB,maar kan u ook gebruiken als een softwareonafhankelijke tooi. De richtlijnen zijn immers gebaseerdop internatio nale standaarden. Het Invulboek werd ontwikkeld door het project MovE "Musea Oost-Vlaanderenin Evolutie" van het provincie bestuur Oost-Vlaanderen.Het werd mede gefinancierd door het 'Landelijk Contact van Museumconsulenten' in Nederland (LCM). Een registratiehandleiding is nooit volledig afgerond. Museumconsulent Antwerpen provincie Inge Geysenis de nieuwe museumconsulentvoor de pro vincie Antwerpen. Zij vervangt Annemie Adriaenssens, die voor eenjaar in het buitenland vertoeft. Inge is zeer vertrouwd met de museum- en erfgoedsector.Zij was jarenlang projectcordinator bij de Vlaamse Museumver eniging, werkte nadien voor de Erfgoedcel Brugge en in het domein van de volkscultuur bij de Academie voor StreekgebondenGastronomie. Inge is telefonisch bereik baar (+32) 03 240 64 29 en via e-mail [email protected] De Week van de Smaak Vlaanderen in Van 16 tot 25 november 2006 zal in Vlaanderen de eer Opmerkingenen suggestieszijn daarom steeds welkom ste editie van de Week van de Smaakgeorganiseerd bij MovE: [email protected] hopen dat het worden. Dit nieuwe (eet)cultuurevenement wil op een Invulboek nuttig kan gebruikt worden en, mede dankzij toegankelijke wijze zoveel mogelijk mensen in contact jullie, een ruime verspreiding zal kennen. brengen met smaak in al zijn facetten. De cordinatie berust bij het Vlaams Centrum voor Volkscultuur vzw MovE - Musea Oost-Vlaanderen in Evolutie (VCV)(www.vcv.be). http://musea.oost-vlaanderen.be of Gedurendedie week zullen talrijke lokale en regionale http://www.museuminzicht.be verenigingen, organisaties, bedrijven en individuele orga mailto: [email protected] nisatoren elk vanuit hun eigen werking en expertise een tel. (+32) 09 267 82 79 fax: (+32) 09 267 83 78 actie of evenement rond smaak in de brede zin, opzetten voor het grote publiek. Jongeren en het onderwijs zullen De Graanfluisteraars: boeren, bij dit meerdaagseevenement een bijzondere doelgroep bakkers en brouwers in de zijn. Westhoek Streekmusea Musea met een smaak gerelateerd thema zullen zich bij Het Westhoek Streekmuseumis een samenwerkingsver zonder kunnen profileren en hun collectie en werking band van drie verwante musea in Veurne en Alveringem, extra onder de aandacht kunnen brengen. Om opgeno die op fietsafstand van elkaar liggen. Zij bieden deze men te worden in de algemene programmabrochure zomer een drieledige tentoonstelling aan over graan en kunnen zij hun activiteit melden tot 15 juni op het het procestot afgewerkt product. Het Openluchtmuseum adres: De Week van de Smaak in Vlaanderen, p/a Vlaams Bachten de Kupe in Izenberge(Alveringem)vertelt over Centrum voor Volkscultuur vzw, Gallaitstraat 76/2, 1030 de teelt en het oogsten van het graan. In het Bakkerij Brussel. museum in Veurne ontdek je hoe graan tot brood ver Info: tel: (+32) 02 243 13 50 werkt wordt. Het Brouwerijmuseum De Snoek in Fortem website: www.weekvandesmaak.be (Alveringem) onthult de geheimen van het mouten en e-mail: [email protected] brouwen van brouwersgerst tot gerstenat. Basisvormen de collecties van de drie musea,met bijzondere aan Tongerse gevangenis wordt dacht voor de sociale en culturele aspecten. Eenbezoek museum aan De Graanfluisteraars in deze drie museageeft je een Vanaf 1 april 2006 is de gevangenisvan Tongerenweer samenhangendverhaal over graan. Ook kinderen komen open. Niet voor gedetineerden,wel voor iedereendie wel op een actieve manier aan hun trekken met een quiz en eens wil zien hoe het leven achter tralies verliep in de doe-opdrachtjes. 'Graan' is een thematisch fietsparcours oudste gevangenisvan Belgi.Tot april 2005 was deze (37 km), dat gent is op het fietsnetwerk van de West gevangenis permanent in gebruik. Aan de hand van hoek. Het traject doet niet alleen de drie museaaan, interviews, filmbeelden, foto's en documenten toont het maar laatje ook het verhaal van het graan in het land museum hoe het leven in deze gevangeniseraan toe schap zelf beleven. Bij deelnemendebakkerskun je een ging. Installaties in de cellen nemen de bezoekermee op lunchpakket met broodjes afhalen. Bier en jenever kun je een pad van emoties, onmacht, cynisme en berouw. nuttigen in de museumcafsof in de herbergen onder Met de tijdelijke openstelling van de oude gevangenis weg. van Tongerenwil het provinciebestuur van Limburg het publiek een goed alternatief aanbiedenvoor het Provin Meer info via: ciaal Gallo-Romeins Museum dat gedurendetwee jaar www.westhoekstreekmuseum.be gesloten zal zijn omdat het museum momenteel ver www.bakkerijmuseum.be bouwd en vergroot wordt. De gevangeniswordt ook www.bachtendekupe.net gebruikt als depot voor de museumcollectie en als kan www.desnoek.be toorruimte van waaruit de educatieve werking van het www.toerismewesthoek.be museum blijft doorgaan. Museumpeil25,voorjaar2006 37

38 Museumconsulenten in Vlaanderen j OOST-VLAAN DEREN VLAAMSEGEMEENSCHAPSCOMMISSIE Anneke Lippens PeggyVoesterzoons T (+32) 09 267 72 52 T (+32) 02 208 02 94 [email protected] E [email protected] Mieke Van Doorselaer Erfgoedcel Brussel,Directie Cultuur T (+32) 09 267 72 85 E [email protected] CULTURELE BIOGRAFIE VLAANDEREN VZW. Provincie Oost-Vlaanderen, LeonSmets,consulent behoud en beheer 9de directie-musea T (+32) 03 224 15 47 E [email protected] ! WEST-VLAAN DEREN Steven Leman,consulent ICT ReinoudVan Acker T (+32) 03 224 15 44 T (+32) 050 40 35 70 E [email protected] E [email protected] HildegardeVan Genechten, Dienst Cultuur, Provinciehuis Boeverbos consulent publiekswerking T (+32) 03 224 15 48 " ANTWERPEN E [email protected] Inge Geysen culturelebiografie.be | T (+32) 03 240 64 29 Tine Verhaert, consulent musea E [email protected] T (+32) 03 224 15 54 Dienst Algemeen Cultuurbeleid E [email protected] LIMBURG Anne Milkers T (+32) 011 23 75 80 E [email protected] Anna Geukens " T (+32) 011 23 75 21 E [email protected] Provinciaal Centrum voor Cultureel Erfgoed VLAAMS-BRABANT RebeccaSchoeters T (+32) 016 26 76 19 E [email protected] Dienst Cultuur 38 _ Museumpeil25,voorjaar2006

39 Museumconsulenten in Nederland Bureau Landelijk Contact van Museumconsulenten ZUID-HOLLAND Postbus1325, 5200 BJ's-Hertogenboseh Judith Tegelaers T 073 615 62 73 Stichting ErfgoedhuisZuid-Holland F 073 615 62 63 T (+31) 015 215 43 50 " E [email protected] E [email protected] GRONINGEN Roeli Broekhuis ZEELAND LeoAdriaanse Museumhuis Groningen Stichting Cultureel ErfgoedZeeland T (+31) 050 313 00 52 T (+31) 0118 67 08 70 E [email protected] E [email protected] FRIESLAND Mirjam Pragt NOORD-BRABANT Museumfederatie Fryslan Jules Verschuuren T (+31) 058 213 91 85 Brabantse Museumstichting E [email protected] T (+31) 073 615 62 62 E [email protected] DRENTHE Pim Witteveen Drents Plateau LIMBURG AgnesVugts T (+31) 0592 30 59 34 Centrum voor Amateurkunst Limburg E [email protected] T (+31) 0475 39 92 74 E [email protected] OVERIJSSEL Girbe Buist Stichting Kunst EtCultuur Overijssel T (+31) 038 422 50 30 E [email protected] GELDERLAND JacobusTrijsburg Stichting GeldersErfgoed T (+31) 0575 51 18 26 E [email protected] UTRECHT Annelies Jordens Stichting ErfgoedhuisUtrecht T (+31) 030 234 38 80 E [email protected] NOORD-HOLLAND Birgitta Fijen Stichting Museaal Et Historisch Perspectief Noord-Holland T (+31) 023 553 14 98 E [email protected] Museumpeil25,voorjaar2006 . 33

40 "Onze collectieregistratie is goed op orde dankzij Adlib Museum. Daardoor kunnen de andere afdelingen in ons museum de informatie in Adlib ook gebruiken. Presentatie en educatie, conservering en restauratie hebben allemaal toegang tot dezelfde gegevens. Wel zo efficint". Adlib Information Systems Adlib software is al decennia toonaangevend in informatie-, collectie-, kennismanagement Postbus1436, 3600 BKMaarssen en archiefbeheer.Adlib applicatiesstaan bekendom hun gebruiksgemak,overzichtelijkheid en Tel:+31(0)30 2411885 flexibiliteit. Belof e-mail voor meer informatie of voor een geheelvrijblijvende demonstratie. E-mail:[email protected] Internet: www.adlibsoft.com Software voor musea, bibliotheken en archieven.

Load More